• Uczyć się, aby wiedzieć…
  
• Uczyć się, aby działać…
  
• Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi..
  
• Uczyć się, aby być…
  

To ważne kwestie podkreślane przez Międzynarodową Komisję UNESCO do spraw Edukacji XXI.

CZYM JEST KSZTAŁCENIE USTWICZNE?

Zgodnie z definicją opracowaną przez UNESCO (1976) kształcenie ustawiczne to kompleks procesów oświatowych: formalnych, nieformalnych i incydentalnych, które niezależnie od treści, poziomu i metod umożliwiają uzupełnianie wykształcenia w formach szkolnych i pozaszkolnych, dzięki czemu osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają kwalifikacje zawodowe lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy.

Polska definicja ujmuje kształcenie ustawiczne jako proces zdobywania wiedzy, umiejętności i podnoszenia kwalifikacji w kontekście zawodowym. Akcentowana jest tu rola szkół dla osób dorosłych i pozostałych instytucji edukacyjnych biorących udział w procesie nauczania.

JAKIE SĄ CELE EDUKACJI USTWICZNEJ?

Z dokumentów strategicznych związanych z obecnością Polski w Unii Europejskiej wynikają strategiczne cele, jakie są stawiane systemowi kształcenia ustawicznego w naszym kraju. Celem strategicznym rozwoju procesu kształcenia jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju osobowości, stymulowanie innowacyjności i kreatywności człowieka. Sprzyjać to będzie wzrostowi konkurencyjności, poprawie organizacji pracy i tworzeniu podstaw rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Jest to zgodne z polityką Unii Europejskiej ukierunkowaną na aktywne uczestnictwo w społeczeństwie obywatelskim, osobiste spełnienie, dostosowywanie się do ciągłych zmian i umożliwienie uzyskania zatrudnienia.

JAKIE SĄ RODZAJE KSZTAŁCENIA USTWICZNEGO?

Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, ramach kształcenia ustawicznego wyróżniamy:

• Kształcenie ustawiczne w formach szkolnych np: w szkołach dla dorosłych, centrach kształcenia ustawicznego, centrach kształcenia praktycznego, ośrodkach doskonalenia zawodowego. Są to formy zyskiwania i uzupełniania formalnego wykształcenia przez osoby dorosłe w szkołach dla dorosłych, przez którą na podstawie ustawy o systemie oświaty rozumie się szkołę, w której stosuje się odrębną organizację kształcenia i do której przyjmowane są osoby mające 18 lat, a także kończące 18 lat w roku kalendarzowym, w którym przyjmowane są do szkoły.
  
• Kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych, np: szkolenia i kursy zawodowe, kwalifikacyjne, hobbistyczne, studia podyplomowe, konferencje, seminaria, e-lerning.
  
• Kształcenie formalne – kształcenie w systemie instytucjonalnym, którego wyróżnikiem jest program umożliwiający zdobycie uznawanych w danym systemie prawnym kwalifikacji.
  
• Kształcenie nieformalne – kształcenie zamierzone czyli samodzielne uczenie się, lub niezamierzone, występujące bezwiednie w sytuacjach życia codziennego.
  
• Kształcenie pozaformalne – kształcenie instytucjonalne i sformalizowane realizowane poza programami umożliwiającymi zdobycie uznawanych w danym systemie prawnym kwalifikacji (typowym przykładem są szkolenia oparte na doświadczeniu firm, korporacji, organizacji społecznych).
  
  

GDZIE PROWADZONE I ORGANIZOWANE JEST KSZTAŁCENIE USTAWICZNE W POLSCE?

Dorosłe osoby zainteresowane uzupełnieniem lub podwyższeniem swojego wykształcenia, podnoszeniem kwalifikacji zawodowych oraz dobyciem nowego zawodu mają wiele możliwości, aby kontynuować naukę, m.in. w:

• Gimnazjach dla dorosłych
  
• Zasadniczych Szkołach Zawodowych dla dorosłych
  
• Uzupełniających Liceach Ogólnokształcących dla dorosłych
  
• Liceach Ogólnokształcących dla dorosłych
  
• Liceach Profilowanych dla dorosłych
  
• Technikach dla dorosłych
  
• Uzupełniających technikach dla dorosłych
  
• Placówkach Kształcenia Ustawicznego
  
• Ośrodkach Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego
  
• Placówkach Kształcenia Praktycznego
  
• Uniwersytetach Trzeciego Wieku
  
• Studiach podyplomowych
  
• w szkołach językowych, poprzez e-learning oraz szereg szkoleń/kursów zawodowych i kwalifikacyjnych prowadzonych przez Internet
  
  

CZYM JEST FORMALNE KSZTAŁCENIE USTAWICZNE?

Poprzez formalne kształcenie ustawiczne realizowane w formach szkolnych rozumie się sposoby uzyskiwania i uzupełniania wykształcenia przez osoby dorosłe w szkołach dla dorosłych, dla których zgodnie z ustawą o systemie oświaty stosuje się odrębną organizację kształcenia i do której przyjmowane są osoby mające 18 lat, a także kończące 18 lat w roku kalendarzowym, w którym przyjmowane są do szkoły.

Jakie są korzyści z formalnego kształcenia ustawicznego?

• Pozwala zdobyć nowy zawód lub uzupełnić posiadane kwalifikacje zawodowe
  
• Ułatwia dostosowanie się do zmian na rynku pracy (pozwala uniknąć bezrobocia lub umożliwia zdobycie lepszej pracy)
  
• Zapewnia stabilizację zawodową
  
• Daje możliwość rozwoju oraz samorealizacji
  
• Zwiększa pewność siebie
  
• Pozwala zaspokoić własne aspiracje i potrzeby oraz realizować zainteresowania
  
• Rozwija kreatywność
  
• Umożliwia poznanie nowych ludzi
  
• Utrzymuje umysł w dobrej kondycji oraz poprawia pamięć.
  
  

DLACZEGO WARTO SIĘ KSZTAŁCIĆ USTAWICZNIE?

W dobie dzisiejszej dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości nie można już nauczyć się raz na zawsze czy raz na całe życie. Równie trudno uzyskać gwarancję zatrudnienia do emerytury. Gdy o poziomie życia ludzi decyduje ogólny poziom intelektualny społeczeństwa, kształcenie ustawiczne staje się najlepszą inwestycją każdego człowieka. Dzięki niemu dorośli rozwijają swoje zdolności i podnoszą poziom kwalifikacji, co powoduje zmiany w ich postawach społeczno-zawodowych. Proces edukacji ustawicznej zmierza do wszechstronnego rozwoju osobowości, kształtowania uzdolnień i ogólnej sprawności umysłowej człowieka. Zwiększa również w sposób istotny szanse osoby dorosłej na rynku pracy. Potrzeba kształcenia ustawicznego wynika najczęściej z niedostatecznego wykształcenia, jakie zdobyliśmy w szkole. Okazuje się ono często przestarzałe, dlatego pojawia się konieczność jego uzupełniania i kontynuowania. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym zapewnia poprawę sytuacji na rynku pracy, zmniejsza ryzyko utraty pracy oraz przyczynia się do wzrostu dochodów z zatrudnienia. Rozwój edukacji przez całe życie to także sposób na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, większy udział w życiu społecznym oraz politycznym kraju. Kształcenie ustawiczne pozwala na stale uzupełnianie kwalifikacji zawodowych, zwiększa innowacyjność i produktywność pracy. Zdobyta podczas edukacji wiedza przekłada się na większe możliwości elastycznego przystosowania się do zmieniającej się rzeczywistości. To z kolei przekłada się na przyśpieszenie tempa zrostu gospodarczego i poprawę warunków życia wszystkich obywateli. Edukacja ustawiczna jest dziś koniecznością, aby w każdym wieku móc stawić czoła wyzwaniom współczesności, również z tej racji, że dzisiejsze społeczeństwo informacyjne jest źródłem intensyfikowania się procesu nieustannego kształcenia się.

KSZTAŁCENIE USTAWICZNE W POLSCE A W EUROPIE

Polska, na tle pozostałych krajów biorących udział w badaniu, ma jeden z najniższych wskaźników uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu ustawicznym, na poziomie porównywalnym z Meksykiem, Portugalią i Węgrami – 2%. W innych krajach europejskich objętych kształceniem ustawicznym objętych przeciętnie jest 3,4% dorosłych. Szwajcaria uzyskała najwyższe wskaźniki uczestnictwa (prawie 13%), natomiast wskaźniki udziału w Wielkiej Brytanii i w państwach Europy Północnej kształtowały się między 6% a 10%. Dorośli w Europie Zachodniej wybierają głównie ustawiczne kształcenie zawodowe, natomiast w Europie Północnej oraz Południowej większy odsetek dorosłych zaangażowanych jest w podstawowe kształcenie zawodowe. Związane jest to z dużą liczbą młodych dorosłych w Europie Północnej i Południowej, pozostających w systemie nauczania podstawowego, podczas gdy młodzi dorośli z innych regionów rozpoczynają pracę na wcześniejszym etapie życia. Inną ciekawą cechą regionalną jest wysoki odsetek dorosłych z Europy Południowej uczestniczących w kursach z zakresu wiedzy ogólnej. Jest to prawdopodobnie spowodowane dużą liczbą niepracujących młodych ludzi w tej części Europy, którzy decydują się na dokształcenie z powodów niezwiązanych z pracą. W Polsce proporcje między podstawowym a ustawicznym kształceniem zawodowym są wyrównane, natomiast poziom zaangażowania w zdobywanie wiedzy ogólnej oraz szkolenia dla bezrobotnych i poszukujących pracy jest bardzo niski. Osoby nisko wykształcone rzadziej uczestniczą w doszkalaniu niż osoby dobrze wykształcone. Przeciętnie tylko 1,6 % nisko wykształconych dorosłych zamieszkałych w krajach Unii Europejskiej uczestniczy w podnoszeniu kwalifikacji. Kraje nordyckie wyróżniają się korzystnie na tle pozostałych, podczas gdy w krajach Europy Wschodniej i Południowej osoby z niskimi kwalifikacjami i niskim poziomem wykształcenia nie otrzymują w podejmowaniu dokształcania istotnego wsparcia, zarówno finansowego jak i motywującego, i prawie w ogóle nie uczestniczą w kształceniu ustawicznym.

PODSTAWY PRAWNE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO W POLSCE

Kształcenie ustawiczne w Polsce regulują następujące akty prawne:

• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004 nr 256 poz. 2572 z późniejszymi zmianami).
  
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99 poz. 1001 z późniejszymi zmianami).
  
• Kodeks pracy.
  
• Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010.
  
• Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013.
  
• Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013.