Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 6 do 15 lat. Uczęszczają oni do stanowiącej jednolitą strukturę szkoły podstawowej (základni škola). Uczniowie pozostają w jednym systemie edukacji i nie zmieniają szkół. Uczniowie z uzdolnieniami naukowymi mogą (po zdaniu egzaminu wstępnego) w wieku 11 lat dostać się do gymnázium (szkoła średnia i stopnia). Kluczowym momentem w poradnictwie jest koniec edukacji obowiązkowej. Uczniowie mają możliwość kontynuowania nauki w szkołach średnich II stopnia ogólnokształcących lub zawodowych. Dostęp do nich zależy od spełnienia wymagań wstępnych, którymi zazwyczaj są wyniki osiągnięte na egzaminie wstępnym.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Ustawa o edukacji z 2004 r. określa usługi poradnictwa w szkołach, które są wymienione w przepisach. w ramach poradnictwa zawodowego szkolne usługi poradnictwa skupiają się na pomocy składającej się z elementów edukacji, informacji i wsparcia w odpowiednim wyborze ścieżki edukacyjnej i późniejszej kariery zawodowej. Ustawa o zatrudnieniu z 2004 r. określa politykę państwa w kwestiach zatrudnienia, w tym poradnictwa zawodowego w urzędach pracy.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Odpowiedzialność za edukację i usługi w zakresie poradnictwa zawodowego ponoszą wspólnie Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu oraz Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych. Celem ich działań jest wprowadzanie w życie rozwiązań wspierających poradnictwo edukacyjne i zawodowe dla młodzieży i osób dorosłych. Poradnictwo w szkołach (podlegające Ministerstwu Edukacji, Młodzieży i Sportu) jest ukierunkowane przede wszystkim na rozwiązywanie problemów stojących przed młodymi ludźmi, zwłaszcza związanych z wyborami i zmianami ścieżki edukacyjnej.

Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu powołało do życia wyspecjalizowane instytucje. Instytut Poradnictwa Pedagogicznego i Psychologicznego (IPPP) koordynuje usługi poradnictwa w szkołach oraz kontroluje ich jakość i skuteczność. Oferuje także kursy doskonalenia zawodowego dla kadry pedagogicznej w zakresie poradnictwa oraz zajęcia koncepcyjne, metodologiczne, informacyjne i doradcze. Narodowy Instytut Edukacji Technicznej i Zawodowej (NUOV) odpowiedzialny jest za badania, opracowywanie metodologii i informacje dotyczące poradnictwa zawodowego. Oferuje ponadto kursy doskonalenia zawodowego dla kadry pedagogicznej w zakresie poradnictwa w formie e-kształcenia. Jedną z jednostek Instytutu jest Centrum Poradnictwa Zawodowego.

Narodowy Instytut Dalszej Edukacji (NIDV) oferuje kursy doskonalenia zawodowego ukierunkowane na poprawę jakości poradnictwa zawodowego, świadczonego przez kadry pedagogiczne. Instytut Informacji o Edukacji zbiera dane statystyczne i między innymi informuje o możliwościach edukacyjnych oraz wolnych miejscach w szkołach średnich II stopnia.

Narodowy Instytut Dzieci i Młodzieży, a zwłaszcza wydział Centrum Informacyjnego Młodzieży gromadzi wszystkie potrzebne informacje, udostępnia materiały informacyjne, służy poradami i konsultacjami dla dzieci i młodzieży, a także prowadzi działalność informacyjną i doradczą w najszerszym możliwym zakresie.

Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych powołało do życia 77 urzędów pracy, których działalność skupia się na momencie przejścia ze szkoły do świata zawodowego i udzielaniu młodym ludziom wsparcia w szukaniu pracy, co zwiększa ich szanse zatrudnienia. Ministerstwo założyło Narodowy Fundusz Szkoleń, którego celem jest rozwój zasobów ludzkich oraz wspieranie nauki przez całe życie, zatrudnienia i rozwoju społecznego. Istnieje także wiele innych służb poradnictwa (działają one pod auspicjami Ministerstwa Przemysłu i Handlu, organizacji prywatnych i zrzeszeń pracodawców).

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

W 2002 r. w Standardach Edukacji Podstawowej dla základní školy znalazł się obszar „Nauka o wyborze kariery zawodowej”. Jego celem jest rozwijanie wiedzy i osobistych umiejętności uczniów w zakresie rozumienia życia zawodowego, jakie niezbędne są do rozpoczęcia życia naukowego i zawodowego i dokonywania postępów. Szkoły mogą włączać ten temat do innych przedmiotów (takich jak wychowanie obywatelskie) lub nauczać go jako osobny przedmiot (dzieje się tak w 25% szkół na poziomie obowiązkowym). Optymalna liczba to 60 lekcji po 45 minut, przeprowadzanych w ostatnich dwóch lub trzech latach edukacji na poziomie podstawowym. W 2004 r. rozpoczęła się reforma programów nauczania.

Ramowy Program Nauczania Edukacji Podstawowej był wprowadzany stopniowo od roku szkolnego 2007/08 (rozpoczynał się w pierwszych latach kształcenia na poziomie szkoły podstawowej i szkoły średniej i stopnia – základní škola – oraz odpowiednich roczników gymnázium). Jednym z celów ogólnych szkoły podstawowej jest pomoc uczniom w odkrywaniu i rozwijaniu własnych uzdolnień i umiejętności w kontekście istniejących możliwości oraz w wykorzystaniu ich w połączeniu ze zdobytą wiedzą przy podejmowaniu decyzji o celach osobistych i zawodowych.

Do roboczych kompetencji, jakie uczniowie nabywają w okresie kształcenia podstawowego, należą: użycie wiedzy z różnych obszarów edukacyjnych na rzecz własnego rozwoju i przygotowania się na przyszłość; podejmowanie uzasadnionych decyzji dotyczących przyszłych studiów i/lub zawodów; świadomość podstawowych działań potrzebnych do stworzenia i wdrożenia biznesplanu oraz rozumienie, co znaczy być przedsiębiorczym, jakimi celami kierują się przedsiębiorcy i z jakim ryzykiem muszą się zmierzyć. Kompetencje te można zdobyć dzięki obszarowi edukacyjnemu „Ludzie i świat zawodowy”. Dotyczy on szerokiego spektrum czynności roboczych i technologii, ukierunkowuje uczniów na zdobywanie podstawowych umiejętności praktycznych w różnych dziedzinach ludzkiej pracy i przyczynia się do ukształtowania podejścia uczniów do swojego życia i kariery zawodowej. w ostatnich dwóch lub trzech klasach szkoły podstawowej wszystkich uczniów obowiązuje obszar tematyczny „Świat pracy”.

Ramowy Program Nauczania jest wprowadzany na poziomie poszczególnych szkół za pośrednictwem programu edukacyjnego przygotowywanego przez same placówki.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania

Praktyki nie są objęte programem nauczania na etapie kształcenia obowiązkowego. Jest kilka sposobów przygotowania młodych ludzi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w zależności od stopnia ich niepełnosprawności.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Ramowy Program Nauczania Edukacji Podstawowej określa wyłącznie kompetencje i treści edukacji na poziomie podstawowym. Metody i formy nie są z góry zakładane i zależą od decyzji dyrektora i nauczycieli. Mogą być one zapisane w szkolnym programie nauczania.

Usługi poradnictwa w szkołach

Szkoły zobowiązane są przepisami prawa do zapewniania usług poradnictwa. Zazwyczaj tworzą one stanowisko doradcy edukacyjnego (výchovný poradce), który ściśle współpracuje z nauczycielami klasy lub innymi członkami grona pedagogicznego. Oprócz doradcy edukacyjnego w niektórych placówkach zatrudniany jest szkolny psycholog lub pedagog specjalny. Rola doradców edukacyjnych polega na udzielaniu uczniom wskazówek odnoszących się do wyboru ścieżki edukacyjnej i zawodowej, identyfikowaniu uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi, zapewnianiu im niezbędnej opieki i sprawowaniu kontroli nad ich integracją w szkole. Doradcy udzielają metodologicznego wsparcia nauczycielom w kwestii poradnictwa zawodowego i opieki nad uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

W 2005 r. w ramach projektu VIP Kariéra, wspieranego przez Europejski Fundusz Społeczny, IPPP założyło w 99 placówkach szkolne ośrodki poradnictwa (školní poradenská pracoviště). Personel takiego ośrodka tworzy szkolny psycholog lub pedagog specjalny, doradca edukacyjny, specjalista od profilaktyki i członkowie grona pedagogicznego szkoły. Szkoły współpracują z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (pedagogickopsychologické poradny – PPP) i specjalnymi ośrodkami pedagogicznymi (speciálně pedagogická centra – SPC).

Mogą one korzystać z sieci poradni psychologicznopedagogicznych (PPP), które są w każdym okręgu. Do obowiązków poradni należy między innymi określanie poziomu wiedzy uczniów i ich psychologicznego przygotowania do szkoły, doradzanie rodzicom lub dyrektorom szkół co do wyboru szkoły bądź klasy przez uczniów, współpraca w procedurze przyjmowania do szkoły, doradzanie uczniom zagrożonym przerwaniem nauki lub szczególnie utalentowanym oraz świadczenie usług poradnictwa na rzecz uczniów w zakresie ich perspektyw osobistych i zawodowych.

Doradcy z tych poradni (psychologowie, pedagodzy specjalni, pracownicy społeczni) pracują z uczniami i ich rodzicami indywidualnie lub grupowo. Pomagają młodym ludziom w podejmowaniu przyszłych decyzji zawodowych oceniając ich zdolności, predyspozycje osobiste, zainteresowania i inne cechy. Specjalne ośrodki pedagogiczne (SPC), zazwyczaj mieszczące się w szkołach, świadczą usługi poradnictwa na rzecz uczniów z różnymi typami niepełnosprawności (fizycznej, sensorycznej lub umysłowej) oraz uczniów z problemami zdrowotnymi.

Usługi poradnictwa poza szkołą

Urzędy pracy (úřady práce – ÚP), podlegające Ministerstwu Pracy i Spraw Socjalnych, oferują usługi poradnictwa wszystkim mieszkańcom (w tym ludziom młodym), którzy szukają pracy, szkoleń zawodowych itp. Placówki te między innymi udzielają porad i informacji związanych ze szkoleniem zawodowym, dalszą edukacją i dodatkowymi ośrodkami poradnictwa w sektorze edukacyjnym. w każdym urzędzie pracy mieści się ośrodek poradnictwa, który świadczy usługi poradnictwa zawodowego. Służby poradnictwa podległe temu ministerstwu nadzoruje Narodowy Fundusz Szkoleń i stanowiąca jego część Jednostka Wspierania Służb Poradnictwa. Usługi poradnictwa oferują także agencje prywatne (agentury práce), które muszą uzyskać akredytację Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

W szkołach

Nauczyciele odpowiedzialni za przedmioty zawierające elementy „nauki o wyborach zawodów” mają specjalne kwalifikacje w tym zakresie. Zasadnicze kształcenie tych nauczycieli nie zawiera jeszcze elementów konkretnego przygotowania w tej dziedzinie. Nauczyciele mogą jednak uczestniczyć w różnych programach doskonalenia zawodowego związanych z poradnictwem (oferowanych przez IPPP, NOUV, NIDV i inne akredytowane instytucje) oraz korzystać z istniejących materiałów metodologicznych.

W szkołach w charakterze doradców edukacyjnych zatrudniani są wykwalifikowani nauczyciele, których nakład pracy pedagogicznej jest zmniejszony o jedną do pięciu godzin w tygodniu (w zależności od liczby uczniów w szkole), dzięki czemu mogą poświęcić czas na poradnictwo. Nauczyciele ci muszą ukończyć określone kursy uzupełniające, które organizowane są przez instytucje szkolnictwa wyższego. Szkolni psychologowie lub pedagodzy specjalni, którzy także pracują w szkołach i w ośrodkach poradnictwa (PPP, SPC), poświęcają część czasu pracy na jakąś formę poradnictwa zawodowego. Muszą oni mieć tytuł magisterski.

W sektorze pracy

Doradcy zatrudnieni w państwowych służbach poradnictwa muszą mieć ukończone studia wyższe. Zazwyczaj są to studia z zakresu psychologii lub pedagogiki.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

W ramach edukacji obowiązkowej między szkołami, rodzicami i pracodawcami stosuje się formy współpracy związanej z informowaniem, doradzaniem i rekomendacjami na poziomie pojedynczych szkół w zależności od aktywności tych partnerów.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Projekt VIP Kariéra, zorganizowany z udziałem Ministerstwa Edukacji, Młodzieży i Sportu, IPPP, NUOV i NIDV przy wsparciu Europejskiego Funduszu Społecznego, umożliwił rozwój obszernej bazy dla poradnictwa i opieki psychologicznej (doskonalenie zawodowe i wspomniane wyżej szkolne ośrodki poradnictwa). W ramach tego projektu NUOV stworzył System Informacji o Sukcesach Absolwentów Szkół na Rynku Pracy (ISA), którego częścią jest portal www.infoabsolvent.cz. Prezentuje on szeroki wybór możliwości edukacyjnych i zawodowych, analizy rynku pracy i inne dokumenty. Instytut publikuje co roku wyniki sondy na temat możliwości edukacyjnych na poziomie szkół średnich II stopnia.

Instytut Informacji o Edukacji publikuje listę propozycji edukacyjnych na poziomie szkoły średniej II stopnia (SET) i dostarcza informacji o wolnych miejscach w szkołach. Młodzieżowe Ośrodki Informacyjne (ICM) gromadzą informacje o możliwościach edukacyjnych dla wszystkich grup wiekowych. Tworzą one stowarzyszenie reprezentujące je w czeskiej sekcji międzynarodowego portalu informacyjnego dla młodych Europejczyków (www.infomobil.org).

Na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych znajduje się baza danych zawierająca informacje o zatrudnieniu (www.portal.mpsv.cz), z bezpłatnym dostępem komputerowym dla osób szukających pracy. Są także broszury, wykazy firm, płyty CD-ROM, prezentacje wideo różnych zawodów, jak również szeroki zakres informacji o edukacji (na przykład listy szkół i prezentacje wideo programów studiów).

W udostępnianiu informacji, zarządzaniu stronami internetowymi itp. ważną rolę odgrywa sektor prywatny.