Podstawy organizacyjne i zasady systemu edukacji zawiera Ustawa o Edukacji Republiki Estonii (1992 r.). Minimalnym wymiarem obowiązkowego kształcenia ogólnego jest szkoła podstawowa. Minimalny wiek zakończenia nauki to 17 lat. Po ukończeniu szkoły podstawowej jest kilka możliwości dalszej nauki: zdobycie ogólnego wykształcenia na poziomie średnim w szkole średniej II stopnia, kształcenie zawodowe na poziomie średnim w instytucji edukacji zawodowej lub rozpoczęcie pracy zawodowej. W Estonii poradnictwem zajmuje się głównie sektor publiczny, powiązany ze strukturami szkolnymi i rynkiem pracy. w porównaniu z rynkiem pracy oferta w sektorze edukacyjnym wydaje się bogatsza i rozłożona na wiele instytucji. Poradnictwo jest zapewniane zarówno w ramach pracy młodzieży, jak i formalnego kształcenia. Prywatne poradnie zawodowe starają się świadczyć różnego rodzaju usługi, związane głównie z pośrednictwem pracy i internetowymi zasobami zarządzania karierą zawodową.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Cele poradnictwa zawodowego w ramach kształcenia obowiązkowego określa Krajowy program nauczania w szkołach podstawowych i szkołach średnich II stopnia (2002 r.). Poradnictwo ma na celu zaznajomienie uczniów z różnymi zawodami, określenie ich głównych zainteresowań, rozwinięcie umiejętności i zdolności potrzebnych do zaplanowania życia zawodowego oraz nauczenie, jak się uczyć, komunikować, pracować w grupie i podejmować decyzje z perspektywą uczenia się przez całe życie i przyszłego wyboru zawodu.

Ustawa o edukacji Republiki Estonii (1992 r.) głosi, że zorganizowanie poradnictwa zawodowego dla dzieci i młodzieży (w wieku 7-26 lat) należy do obowiązków samorządów lokalnych. Określa, że oficjalne usługi w zakresie poradnictwa i informacji zawodowej muszą być zorganizowane przez te władze zgodnie z lokalnymi potrzebami i specyfiką oraz udostępniane młodzieży bezpłatnie.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Zgodnie z Ustawą o zatrudnieniu młodzieży za organizację poradnictwa i doradztwa dla młodzieży w danym regionie odpowiedzialny jest gubernator prowincji, który podpisuje umowę z odpowiednią instytucją lub specjalistą. Odpowiedzialność ponoszą wspólnie sektor edukacji i sektor zatrudnienia. Ramy prawne poradnictwa i doradztwa dla młodzieży (7-26 lat) określa Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych. We wszystkich okręgach w Estonii jest ono organizowane w formie ośrodków świadczących usługi poradnictwa i udzielających informacji. Otrzymują one pomoc finansową od państwa i prowadzą działalność zarówno w swojej siedzibie, jak i w szkołach. w kilku instytucjach szkolnictwa wyższego funkcjonują biura kariery.

Usługi poradnictwa na rzecz osób wchodzących na rynek pracy i bezrobotnych świadczą poradnie zawodowe działające w ramach Rad Rynku Pracy, które z kolei podlegają Ministerstwu Spraw Socjalnych. Ostatnio rozszerzyły one działalność na osoby pracujące, które rozważają zmianę zawodu. W celu ustanowienia systemu poradnictwa obejmującego całe życie zawodowe, w 2006 r. zdiagnozowano bieżącą sytuację różnych rodzajów służb, potrzeb i podmiotów oferujących usługi w dziedzinie poradnictwa i doradztwa. Dało to podstawę do połączenia w jeden zintegrowany system systemów poradnictwa w obszarach podlegających Ministerstwu Edukacji i Badań Naukowych oraz Ministerstwu Spraw Socjalnych. 12 marca 2008 r. oba ministerstwa podpisały umowę kontraktową. Rozdziela ona zakresy odpowiedzialności za zapewnianie wysokiej jakości usług poradnictwa i doradztwa wszystkim obywatelom oraz wprowadza jednolity system kwalifikacji i szkoleń dla osób pracujących, jak również jednolitą metodologię usług poradnictwa zawodowego oraz oceny ich wpływu i jakości. Wdrożeniem metodologii i prowadzeniem dalszych działań zajmie się fundacja Innove – Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa. w latach 2008-2013 zostanie uruchomiony odpowiedni program Europejskiego Funduszu Socjalnego, wspierający rozwój tych inicjatyw.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

W ramach kształcenia ogólnego od września 2004 r. wszystkie szkoły muszą wprowadzić obowiązkową ścieżkę międzyprzedmiotową „Kariera zawodowa i jej rozwój”.
Poza tym poradnictwo zawodowe często jest realizowane w czasie lekcji wychowawczych. Zwiększyły się możliwości korzystania z kształcenia zawodowego (VET) dla uczniów szkół ogólnokształcących. Uczniowie szkół podstawowych i średnich mają dwie możliwości: • wstępne kształcenie zawodowe – kurs wprowadzający, trwający do 15 tygodni. • kształcenie zawodowe VET w szkole podstawowej i średniej II stopnia – kursy pozwalające uczniom na zdobycie realnych umiejętności zawodowych w instytucji stosującej program nauczania zawodu, który trwa 15-40 tygodni.
Jeśli uczeń kontynuuje naukę w szkole zawodowej, to ukończone kursy będą uwzględnione w jego dorobku. W roku akademickim 2007/08 tylko 13% szkół ogólnokształcących dawało swoim uczniom taką możliwość.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Usługi poradnictwa w szkołach

W ramach projektu pilotażowego opracowano model planu poradnictwa szkolnego. Ma on na celu skonstruowanie planu poradnictwa, który pozwala na takie wykorzystanie zasobów szkoły, by jak najlepiej zaspokajać potrzeby uczniów. Szkolny plan działania w zakresie kształcenia zawodowego to dokument, w którym placówka w uporządkowany sposób definiuje oferowane aktywności i opisuje sposób organizacji zasobów, pozwalający zrealizować te zamierzenia. Plan określa grupy docelowe, cele, aktywności, zasoby i sposób oceny.

Usługi poradnictwa poza szkołą

W 2000 r. powołano ośrodki informacji zawodowej i poradnictwa dla młodych ludzi zgodnie z potrzebami i specyfiką każdego regionu. Poradnictwo świadczone na rzecz uczniów to tylko część działań pracujących tam doradców. Muszą oni realizować szczególne potrzeby młodych ludzi, przyjmować ich bez wcześniejszego umówienia się oraz udzielać indywidualnych i poufnych porad na wiele tematów. Ich usługi są bezpłatne. Jeśli pojawiają się spory na szczeblu lokalnym, doradcy mogą udać się do szkół i tam zająć się poradnictwem, testowaniem i przeprowadzaniem rozmów z uczniami.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

Obecnie estońskie uniwersytety nie mają w swojej ofercie programów studiów w zakresie usług poradnictwa zawodowego. Jednak wiedzę i umiejętności konieczne do pracy w poradnictwie można zdobyć studiując przedmiot fakultatywny na Uniwersytecie Tallińskim, Uniwersytecie Tartu lub Politechnice Tallińskiej.
Przedmiot ten obejmuje elementy poradnictwa zawodowego i koordynacji, moduł poradnictwa zawodowego w programie studiów z dziedziny zarządzania zasobami ludzkimi. Większość osób świadczących usługi poradnictwa zawodowego w Estonii ukończyła różnego rodzaju krótsze i dłuższe kursy doskonalenia zawodowego oraz uzyskała podstawowy zasób wiedzy konieczny do pracy w tej dziedzinie. Zwiększają one swoje kompetencje przez nieformalną i nieoficjalną edukację, zdając sobie sprawę ze znaczenia dalszego rozwoju osobistego i zawodowego.
Większość osób zajmujących się poradnictwem ma za sobą studia psychologiczne lub pedagogiczne. W ramach estońskiego systemu kwalifikacji istnieją 3 standardy zawodowe dla osób zajmujących się poradnictwem: doradca zawodowy, specjalista informacji zawodowej oraz koordynator zawodowy w szkole (w tym w placówkach kształcenia zawodowego i placówkach szkolnictwa wyższego).
Standardy zawodowe zawierają wymagania dotyczące wiedzy, umiejętności, doświadczenia, wartości i cech osobowych wynikających z kwalifikacji profesjonalnych. Estoński Urząd Kwalifikacji przyjął te standardy w grudniu 2005 r.

W szkołach

W wielu sytuacjach (1/3 szkół ogólnokształcących) wyznaczana jest osoba odpowiedzialna za koordynację wszystkich działań związanych z zarządzaniem karierą w całej szkole. Do zadań koordynatora zawodowego należy współpraca z regionalnymi ośrodkami poradnictwa i informacji oraz wychowawcami klas, wspieranie nauczycieli poszczególnych przedmiotów w realizacji zagadnień międzyprzedmiotowych, organizacja wizyt uczniów u pracodawców i pracodawców w szkołach, a w niektórych przypadkach także przeprowadzenie zaplanowanej lekcji na temat kariery zawodowej. Lekcje te są zazwyczaj realizowane w postaci kursu do wyboru przez uczniów ostatniej klasy szkoły podstawowej lub ogólnokształcącej szkoły średniej II stopnia, gdyż są oni uznawani za grupę docelową poradnictwa.

Zgodnie ze wspomnianymi wyżej standardami zawodowymi w celu uzyskania kwalifikacji zawodowych szkolnego koordynatora zawodowego (III) należy spełnić następujące warunki wstępne: wyższe wykształcenie, szkolenie w zakresie usług poradnictwa zawodowego i dwuletnie doświadczenie pracy w szkole(1). (1) W estońskim systemie kwalifikacji istnieje 5 poziomów (I-V). Kwalifikacje, których zdobycie wymaga ukończenia studiów wyższych, zazwyczaj zaczynają się od poziomu trzeciego (III).

W innych placówkach poradnictwa

Doradcy zawodowi i specjaliści w dziedzinie informacji na temat kariery zawodowej świadczą swoje usługi także poza kształceniem formalnym. Ich wykształcenie to zazwyczaj, odpowiednio, psychologia lub praca z młodzieżą. Niezbędne kwalifikacje doradcy zawodowego (IV) to: tytuł magistra lub równorzędny, przynajmniej trzyletnie doświadczenie w pracy doradcy zawodowego, podstawowe szkolenie z doradztwa i dalsze szkolenie w usługach poradnictwa zawodowego. Wymagania konieczne do starania się o kwalifikacje specjalisty w dziedzinie informacji na temat kariery zawodowej (III) to: wyższe wykształcenie informatyczne i roczne doświadczenie zawodowe lub wyższe wykształcenie w dowolnej dziedzinie i dwuletnie doświadczenie w pracy w charakterze pracownika służb informacji na temat kariery zawodowej. Poza tym osoba ubiegająca się o kwalifikacje specjalisty w dziedzinie informacji na temat kariery zawodowej (III) musi przejść dalsze szkolenie w usługach poradnictwa zawodowego.

Pilotażowy program szkoleniowy z dziedziny poradnictwa

Od listopada 2005 do czerwca 2006 r. 3 estońskie uniwersytety publiczne prowadziły wspólny program szkoleniowy z dziedziny poradnictwa o wartości 9 punktów ECTS w ramach projektu poradnictwa zawodowego funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Kontynuacją tego programu były przeprowadzone w latach 2007 i 2008 3 oddzielne kursy specjalizacyjne o wartości 3 punktów ECTS dla doradców zawodowych, specjalistów informacji zawodowej i koordynatorów poradnictwa zawodowego w szkołach, prowadzące do egzaminów zawodowych (dobrowolnych), umożliwiających zdobycie jednej z 3 kwalifikacji. Program pilotażowy został opracowany przez 55 aktywnych specjalistów, w tym 20 koordynatorów poradnictwa zawodowego ze szkół. Celem szkolenia było zsynchronizowanie podstawowej wiedzy i poziomu kompetencji pracowników w dziedzinie doradztwa zawodowego oraz pogłębianie ich specjalistycznych umiejętności, by zapewnić wysoki poziom świadczonych usług, zgodnie z potrzebami różnych grup docelowych.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Współpraca między różnymi podmiotami jest w Estonii dużym problemem. Temat ten był omawiany w ostatnich latach na szczeblu krajowym. Pod koniec 2006 r. w ramach projektu finansowanego z funduszy UE uzgodniono elementy strategicznego planu powołania w Estonii Narodowego Forum Poradnictwa. Miałoby ono dać różnym podmiotom możliwość uzgodnienia stanowisk w sprawie znaczenia usług poradnictwa zawodowego przez całe życie i opracowania korespondującego z tym modelu spójnego systemu poradnictwa przez całe życie w Estonii. Współpraca między szkołami i pracodawcami przebiega różnie w poszczególnych regionach; często jej podstawą są kontakty prywatne. w proces tworzenia strategii i programów nauczania szkoły mogą włączać organizacje pracodawców. Innym przykładem współpracy jest organizowanie dni obserwowania pracy, w czasie których uczniowie mają możliwość poznania świata zawodowego.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Za gromadzenie i rozpowszechnianie informacji związanych z poradnictwem zawodowym odpowiedzialne są zarówno służby Ministerstwa Edukacji, Młodzieżowe Centrum Pracy, jak i fundacja Innove – Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa (NRCG). Działania tego pierwszego organu koncentrują się na zbieraniu informacji dotyczących ważnych tematów związanych z ogólnym rozwojem młodych ludzi, które mogą im pomóc w dokonywaniu wyborów zawodowych. Celem NRCG jest przyczynianie się do rozbudowy krajowego systemu poradnictwa przez stosowanie najlepszych praktyk europejskich; opracowywanie i wprowadzanie aplikacji informatycznych i komunikacyjnych do doradztwa i poradnictwa; umacnianie współpracy i wymiany informacji między sieciami instytucjonalnymi na polu edukacji, szkoleń, poradnictwa, pracy młodzieży i polityki rynku pracy w Estonii oraz udział w projektach międzynarodowych programów wspólnotowych i krajowych w dziedzinie kształcenia i poradnictwa.

Rajaleidja (Zwiadowca, www.rajaleidja.ee, tylko w języku estońskim) to strona internetowa pomagająca w planowaniu kariery zawodowej, podzielona na 3 sekcje dla różnych grup docelowych: młodzieży, doradców i osób dorosłych. Sekcja dla młodzieży jest przeznaczona dla czniów, którzy rozpoczynają proces planowania kariery i dlatego potrzebują porad oraz informacji na temat poznania samych siebie i świata zawodowego oraz odnalezienia odpowiednich możliwości edukacyjnych w kraju i za granicą. Informacje dla młodzieży także są podzielone na 3 sekcje: Kim jestem? Kim chcę zostać? Gdzie się uczyć? Sekcja dla doradców, przeznaczona dla nauczycieli, doradców i rodziców, zawiera ćwiczenia i wskazówki dotyczące wspierania procesu planowania kariery młodzieży. Można tam również znaleźć dużo materiałów na temat ogólnych zagadnień związanych z poradnictwem zawodowym. Sekcja dla dorosłych zawiera praktyczne porady dla osób w różnym wieku, które chcą dokonać analizy swojej kariery zawodowej i poczynić plany na przyszłość, biorąc pod uwagę bieżącą sytuację na rynku pracy. Poza tym znajdują się tam informacje na temat studiów i pracy, różnych konkursów i stypendiów.

Organizacja i/lub udział w targach informacji dla młodzieży to kolejny sposób na poznanie młodych ludzi i zwiększenie ich świadomości na temat uczenia się i możliwości zawodowych, zawodów i poradnictwa w ogóle, w tym dostępu do związanych z tym usług.