Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 5 do 16 lat. Obejmuje 2 ostatnie lata edukacji przedszkolnej (dzieci w wieku 5 i 6 lat) oraz 9 lat kształcenia podstawowego (jednolita struktura bez rozróżnienia na szkołę podstawową i średnią i stopnia). Kluczowym momentem dla poradnictwa jest wiek 16 lat. Uczniowie wybierają wówczas kontynuowanie nauki w szkołach średnich II stopnia ogólnokształcących lub zawodowych.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

W ustawie o edukacji zdefiniowano poradnictwo zawodowe jako dostarczanie informacji dotyczących możliwości realizowania kształcenia zawodowego i wyższego zgodnie z zainteresowaniami i umiejętnościami osoby uczącej się. Zgodnie z Ustawą z 2002 r. o pomocy bezrobotnym i osobom szukającym pracy należy promować konkurencyjność tych osób na rynku zatrudnienia i udzielać im pomocy w dokonywaniu wyborów zawodowych. Zatem poradnictwo zawodowe i opieka psychologiczna to środki zapobiegawcze redukujące odsetek bezrobotnych.

Ministerstwo Edukacji w 2005 r., w celu zwiększenia dostępu i podniesienia jakości poradnictwa i kształcenia zawodowego w sektorze edukacyjnym, uruchomiło dla edukacji ofertę będącą częścią Projektu Krajowego EFS. Program zatytułowany „Propagowanie wprowadzania poradnictwa zawodowego i edukacji zawodowej w sektorze edukacyjnym” ma przyspieszyć wdrażanie usług poradnictwa i kształcenia zawodowego. Skupia się on na doskonaleniu zawodowym nauczycieli i wychowawców, przygotowując ich do prowadzenia kształcenia zawodowego, określa standardy zawodowe dla doradców, a także daje podstawy do opracowania programu studiów magisterskich w tej dziedzinie.

Innym obszarem zainteresowań jest tworzenie materiałów szkoleniowych i zasobów informacyjnych. Projekt został wdrożony przez Państwową Agencję Rozwoju Edukacji (Valsts izglitibas attistibas agentura – VIAA). W 2006 r. Rada Ministrów Republiki Łotwy przyjęła białą księgę, która poświęcona jest poprawie systemu poradnictwa zawodowego. Jej celem jest określenie zasad działania systemu poradnictwa i lepsza koordynacja działań między różnymi podmiotami związanymi z poradnictwem na szczeblu krajowym.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Za poradnictwo zawodowe i opiekę psychologiczną odpowiedzialne są Ministerstwo Edukacji i Nauki (Izglitibas un zinatnes ministrija – IZM) oraz Ministerstwo Opieki Społecznej (Labklajibas ministrija). Zgodnie z Ustawą o edukacji z 1998 r. usługi dla dzieci i młodzieży prowadzą władze lokalne. z kolei Ustawa o edukacji zawodowej z 1999 r. (ostatnie poprawki w 2007 r.) głosi, że Ministerstwo Edukacji i Nauki odpowiada za wprowadzenie do sektora szkolnictwa zawodowego poradnictwa zawodowego i edukacji na temat kariery zawodowej.

W 2000 r. Państwowa Agencja Rozwoju Edukacji (podległa Ministerstwu Edukacji i Nauki) utworzyła Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego (Profesionalas orientacijas informacijas centrs – POIC), które ma reprezentować Łotwę w sieci Eurodoradztwa Komisji Europejskiej.

W roku 2007 Państwowa Agencja Poradnictwa Zawodowego (Profesionalas karjeras izveles valsts agentura – PKIVA) została włączona do Państwowej Agencji Zatrudnienia jako Departament Usług Zawodowych. Departament ten jest odpowiedzialny za wdrażanie polityki Ministerstwa Opieki Społecznej w dziedzinie poradnictwa. Organizuje on poradnictwo dla młodzieży i osób dorosłych (zatrudnionych i bezrobotnych), nauczycieli i rodziców uczniów.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

W 2005 r. do programu nauczania przez 9 lat edukacji podstawowej dodano nowy interdyscyplinarny przedmiot „wiedza o społeczeństwie”. Obejmuje on 4 obszary tematyczne: etyka, edukacja zdrowotna, wprowadzenie do ekonomii i postawa obywatelska. Celem tego przedmiotu jest pomoc uczniom w lepszym rozumieniu samych siebie i procesów społecznych, a także rozwój umiejętności umożliwiających im współpracę z innymi, podejmowanie decyzji itp. Ten interdyscyplinarny przedmiot obejmuje wątki: „ja i mój czas”, które zawierają określone cele dydaktyczne związane z poradnictwem zawodowym. Określona jest liczba godzin, jaką należy przeznaczyć na dany wątek, ale decyzję o tym, ile czasu poświęcić na realizację każdego celu dydaktycznego, podejmuje nauczyciel. Wybór zawodu to także popularny temat corocznego tygodnia projektowego, w czasie którego uczniowie ćwiczą metody badawcze i metody pracy w grupie.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania

Praktyki są ograniczone do edukacji zawodowej i nie odgrywają żadnej roli na poziomie kształcenia obowiązkowego. w programie nauczania przeznaczono na nie od 480 do 960 godzin, w zależności od poziomu i typu zdobywanych kwalifikacji. Praktyki mają poszerzać i poprawiać przyswajanie wiedzy oraz pogłębiać umiejętności zawodowe zgodnie ze standardami zawodowymi. Zapewniają praktyczne doświadczenie zawodowe i są oceniane jako osobny przedmiot.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Junior Achievement Latvia (organizacja członkowska Junior Achievement Worldwide) organizuje co roku na szczeblu krajowym dla uczniów od pierwszego do 12 roku nauki „dzień obserwacyjny w miejscu pracy”. Uczniowie towarzyszą pracownikowi przedsiębiorstwa, instytucji państwowej lub organizacji przynajmniej przez 4 godziny w ciągu dnia pracy. Aby uczestniczyć w tej akcji, szkoły muszą podpisać umowę rocznego partnerstwa z Junior Achievement Latvia. Celem „obserwacji pracy” jest zapewnienie uczniom bezpośredniego kontaktu ze światem zawodowym. W szkołach wychowawcy klas i zastępcy dyrektorów ds. zajęć pozaszkolnych organizują wycieczki do firm lub wizyty przedstawicieli firm w szkołach, a uczniowie uczestniczą w dniach kariery.

Usługi poradnictwa w szkołach

Za poradnictwo zawodowe w sektorze kształcenia ogólnego odpowiadają samorządy lokalne, dlatego w szkołach w poszczególnych regionach kraju dostępne są różne poziomy tego rodzaju usług. w większości wybór kariery i inne zagadnienia związane z poradnictwem edukacyjnym i zawodowym omawiane są z uczniami w czasie godziny wychowawczej. Nauczyciel (wychowawca) może zaprosić przedstawicieli Państwowej Agencji Zatrudnienia, którzy poddają uczniów testom, określającym ich umiejętności, zainteresowania, preferencje i postawy. Większy nacisk na poradnictwo edukacyjne i zawodowe kładzie się w trakcie trzech ostatnich lat edukacji podstawowej (lata 7-9). W razie potrzeby szkoły mogą oferować pomoc psychologiczną uczniom, rodzicom i nauczycielom, uczniowie z problemami dydaktycznymi mogą uczestniczyć w zajęciach wyrównawczych itp. Projekt realizowany jest przez Państwową Agencję Rozwoju Edukacji w ramach Projektu Krajowego EFS Ministerstwa Edukacji. w jego ramach tworzy się i nadzoruje materiały metodyczne dla edukacji zawodowej (zeszyt ćwiczeń dla uczniów i zestawy dla nauczycieli), edukacji ogólnej (lata 7-9 i 10-12) oraz szkół zawodowych.

Usługi poradnictwa poza szkołą

Państwowa Agencja Zatrudnienia organizuje usługi poradnictwa dla młodzieży i osób dorosłych (zatrudnionych i bezrobotnych), nauczycieli i rodziców uczniów. Zatrudnieni tam doradcy stosują różne metody, w tym konsultacje indywidualne lub grupowe na temat wyboru ścieżek edukacyjnych i zawodowych lub planowania kariery, a także oferują konsultacje umożliwiające określenie indywidualnych cech i obszarów zawodowych lub zawodów, które najlepiej odpowiadają predyspozycjom danego ucznia. Organizują warsztaty technik szukania pracy i pisania CV itp. w 2008 r. struktura agencji obejmowała 26 biur lokalnych. Poradnictwem dla osób ze specjalnymi potrzebami zajmuje się Państwowa Agencja Integracji Społecznej, która bierze pod uwagę fizyczne i psychiczne potrzeby klientów, jak również ich zainteresowania i umiejętności zawodowe. Tego typu usługi są dostępne dla osób, które ukończyły przynajmniej podstawowy poziom kształcenia.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

W szkołach

Projekt Krajowy EFS, realizowany obecnie przez Państwową Agencję Rozwoju Edukacji, zakłada opracowanie czterech modułów szkoleniowych (72 godziny) mających podnosić kwalifikacje nauczycieli w dziedzinie edukacji zawodowej: moduł podstawowy i 3 moduły specjalistyczne (dla nauczycieli pracujących z uczniami roczników 7-9, 10-12 i szkół zawodowych). Agencja zorganizowała także szkolenie dla 40 trenerów nauczycieli oraz dla ponad 5000 nauczycieli. Częścią projektu EFS jest rozwój krajowej struktury kwalifikacji i programu studiów magisterskich z dziedziny szkolenia doradców zawodowych (włącznie ze szczegółowymi treściami nauczania i wsparciem metodologicznym wdrażanych kursów). Taki program studiów wszedł w życie jesienią 2007 r. w pięciu instytucjach szkolnictwa wyższego.

Absolwenci otrzymują zawodowy tytuł magistra (magistra grads) i kwalifikacje zawodowe po ukończeniu dwóch lat studiów w pełnym wymiarze godzin lub dwóch i pół roku – w niepełnym wymiarze godzin. Na razie w szkołach nie ma stanowisk poświęconych wyłącznie poradnictwu zawodowemu. Wychowawcy klas i nauczyciele wiedzy o społeczeństwie uwzględniają w swoich lekcjach wątki wyboru kariery i ścieżek edukacyjnych. Szkolne biblioteki udostępniają materiały informacyjne, do których dostęp mają nauczyciele i uczniowie.

Obecnie toczą się dyskusje na temat działań na szczeblu krajowym, mające doprowadzić do rozstrzygnięcia, czy doradcy zawodowi powinni być uznawani za członków grona pedagogicznego czy za pomocniczych pracowników szkoły. Od tego statusu zależy, czy ich wynagrodzenia będą finansowane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki czy przez władze samorządowe.

W innych placówkach poradnictwa

Doradcy zawodowi pracujący w Państwowej Agencji Zatrudnienia muszą mieć tytuł licencjata lub magistra (akademicki lub zawodowy) z psychologii lub pedagogiki. Departament Usług Zawodowych agencji organizuje doskonalenie zawodowe pracowników na temat różnych metod i narzędzi poradnictwa zawodowego.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Biała księga – poświęcona poprawie systemu poradnictwa zawodowego (2006) – kładzie nacisk na potrzebę utworzenia ciała koordynującego działalność na szczeblu krajowym. w jego skład wchodzą przedstawiciele ministerstw i partnerów społecznych. w 2007 r. rozpoczęto tworzenie Rady Współpracy Systemu Wspierania Zawodowego. Kontakty między szkołami, pracodawcami i partnerami mają charakter nieformalny i nieregularny. Mają formę zajęć pozalekcyjnych, tygodni projektowych lub dni kariery. Ich stopień aktywności zależy od szkoły – niektóre są bardziej aktywne niż inne.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

W ramach Projektu Krajowego EFS, realizowanego obecnie przez Państwową Agencję Rozwoju Edukacji, powstała elektroniczna baza danych o możliwościach edukacyjnych z opcją wyszukiwania oraz dostępne są przez Internet testy samooceny.

Wyprodukowano także serię płyt DVD prezentujących grupy zawodów w pięciu sektorach gospodarki oraz 3 przewodniki dla uczniów na temat wyboru ścieżki edukacyjnej po 9 i 12 roku nauki. Częścią Departamentu Usług Zawodowych Państwowej Agencji Zatrudnienia jest Wydział Wsparcia Metodycznego, który opracowuje narzędzia metodologiczne dla doradców zawodowych. Departament ułożył katalog zawodów, dostępny w formacie cyfrowym i w formie drukowanej. Wydał też kalendarze dla uczniów, zawierające pytania i ćwiczenia promujące pogłębianie wiadomości na temat kariery zawodowej.

Użytkownicy zalogowani na stronie internetowej departamentu mają dostęp do rozmaitych narzędzi elektronicznych ułatwiających wybór zawodu. Kilka organizacji prywatnych i państwowych tworzy różnego rodzaju – drukowane i cyfrowe – katalogi opcji edukacyjnych. Eurodoradztwo Łotwa, będące częścią Departamentu Usług Zawodowych Państwowej Agencji Zatrudnienia, gromadzi informacje o poradnictwie zawodowym i edukacyjnym na Łotwie i w Europie. Informacje te są wykorzystywane do przygotowania materiałów drukowanych i elektronicznych dla decydentów oraz doradców, a także dla użytkowników finalnych.