Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 6 do 15 lat (z wyjątkiem niektórych landów). Po 4-6 latach nauki w szkole podstawowej (Primarschule) uczniowie przechodzą do szkół średnich (Sekundarbereich I), które są podzielone na różne ścieżki edukacyjne -(Gymnasium, Hauptschule lub Realschule). Decyzja o wyborze ścieżki leży w gestii rodziców lub szkół (bądź odpowiednich władz). Osoby, które przerwały naukę w szkole i nie zamierzają kończyć nauki obowiązkowej w pełnym wymiarze godzin, muszą odbyć roczne przygotowanie do zawodu w pełnym wymiarze godzin (Berufsvorbereitungsjahr) lub 3-letnie kształcenie zawodowe w niepełnym wymiarze godzin (do ukończenia 18 lat).

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

W roku 1971 i ponownie w 2004 Federalna Agencja Zatrudnienia i Stała Konferencja Ministrów Edukacji (Kultusministerkonferenz) uchwaliły porozumienia ramowe w sprawie współpracy między szkołami i agencjami poradnictwa zawodowego, mające wspierać pomyślne przechodzenie młodzieży ze szkoły ogólnokształcącej do kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego lub na rynek pracy. Na szczeblu landów podpisywane są porozumienia uzupełniające, a szkoły i lokalne biura pracy (Arbeitsamt) co roku negocjują umowy na szczeblu lokalnym.

W 2005 r. rząd federalny i stowarzyszenia biznesowe podpisały Narodowy Pakt na rzecz Kształcenia Zawodowego i Rozwoju Fachowej Siły Roboczej w Niemczech (Nationaler Pakt für Ausbildung und Fachkräftenachwuchs in Deutschland). Ma on na celu skierowanie oferty szkoleń zawodowych do wszystkich absolwentów szkół, którzy chcą i mogą odebrać przygotowanie zawodowe. Różnorodne środki oceny jakości w landach przyczyniają się do poprawiania kwalifikacji absolwentów szkół oraz wspierają podejmowanie przez nich pracy.

Ważną podstawą tych działań są standardy edukacyjne przyjęte przez Stałą Konferencję w latach 2003 i 2004.

Landy w Niemczech są także odpowiedzialne za zapewnienie całościowego ogólnokrajowego poradnictwa w zakresie nauki obowiązkowej i studiów. Federalna Agencja Zatrudnienia (BA) oferuje poradnictwo zawodowe w całym kraju, pośrednictwo pracy oraz usługi poradnictwa dla osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem. w 1998 r. zlikwidowano monopol na doradztwo w dziedzinie zarządzania karierą zawodową. BA wycofało się – szybciej niż przewidywali eksperci OECD – ze wspierania i świadczenia usług poradnictwa w zakresie ustawicznego kształcenia zawodowego i szkoleń. Oznaką zmiany nastawienia BA do szkoleń i poradnictwa zawodowego są kupony szkoleniowe i poradnictwo oparte na szybkim zatrudnianiu i wysokich wskaźnikach zatrudnienia. w efekcie administracja do spraw zatrudnienia w Niemczech (na wzór wielu innych państw członkowskich Unii Europejskiej) skoncentrowała się na głównym zadaniu, jakim jest walka z bezrobociem i uzależnieniem od zasiłków przez umożliwianie ludziom powrotu na rynek pracy tak szybko, jak to możliwe.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Za informowanie, poradnictwo zawodowe i zatrudnienie odpowiedzialna jest Federalna Agencja Zatrudnienia i jej biura regionalne. Rola Ministerstwa Pracy ogranicza się do nadzoru prawnego nad działalnością Agencji.

Funkcja ta należy do obowiązków szkół w dziedzinie poradnictwa zawodowego objętego programem nauczania i praktyk, jak również w zakresie poradnictwa edukacyjnego w szkole.

W Niemczech usługi poradnictwa w dziedzinie kształcenia, przygotowania do zawodu i zatrudnienia świadczy wiele instytucji, których działalność regulują różne przepisy.

Oprócz Federalnej Agencji Zatrudnienia (SGB III), usługodawców odpowiedzialnych za udzielanie podstawowego wsparcia finansowego (SGB II) oraz szkół, instytucji szkolnictwa wyższego i władz lokalnych usługi poradnictwa zawodowego i edukacyjnego świadczy także wielu różnych dostawców usług (edukacyjnych) i instytucji – czasami są to działania ukierunkowane na określone grupy docelowe (takie jak kobiety, imigranci, osoby niepełnosprawne); coraz częściej zajmują się tym również podmioty prywatne.

Agencje opieki nad młodzieżą i niezależne agencje opieki społecznej świadczą też usługi poradnictwa edukacyjnego i zawodowego na podstawie SGB VIII (Ustawa o usługach dla dzieci i młodzieży), w zależności od typu problemów i szczególnych sytuacji w indywidualnych przypadkach. Przykładem rosnącej aktywności na tym polu jest ogólnokrajowa ekspansja Agencji Kompetencji Federalnego Ministerstwa Młodzieży, które świadczą również usługi poradnictwa na rzecz różnych grup docelowych w kontekście kierowania poszczególnymi przypadkami.

Dotychczas większość służb poradnictwa skupiała się na konkretnych sytuacjach decyzyjnych lub przejściowych, zwłaszcza na zmianie szkół, kształceniu zawodowym, szukaniu pracy i bezrobociu.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

Wprowadzenie do świata zawodowego i świata pracy jest obowiązkowym komponentem wszystkich cyklów kształcenia na poziomie szkoły średniej i stopnia. Wprowadzenie to odbywa się w ramach osobnego przedmiotu (Arbeitslehre, czyli studia przedzawodowe) lub jest częścią materiału omawianego na innych przedmiotach, jak wiedza o społeczeństwie, ekonomia i technika. Nauczanie to bywa najczęściej realizowane w ostatnich dwóch latach edukacji obowiązkowej, ale może też zacząć się wcześniej. Rzadziej prowadzi się je w szkołach ogólnokształcących (Gymnasium), częściej w innych typach szkół (Hauptschule lub Realschule). w 16 landach średni czas poświęcany na poradnictwo zawodowe to 2 godziny tygodniowo.

Celem tego przedmiotu jest rozwijanie umiejętności i dojrzałości potrzebnej do dokonania wyboru ścieżki zawodowej i edukacyjnej. Szczególny nacisk kładzie się na rozumienie świata pracy i jego wymagań.

Uczniowie, którzy nie czują się na siłach, by rozpocząć edukację na poziomie szkoły średniej II stopnia, często ze względu na pochodzenie ze środowiska upośledzonego społecznie, trudności w nauce lub potrzebę pomocy w zakresie języka niemieckiego (imigranci), mogą odbyć roczne przygotowanie do zawodu (Berufsvorbereitungsjahr).

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania W niemal wszystkich landach można odbyć dwie lub trzy długie praktyki (organizowane we współpracy z firmami, izbami handlowymi i szkołami), zazwyczaj po wcześniejszym przygotowaniu w szkole. Niektóre landy opublikowały całościowe przewodniki nauczania i przygotowały materiały pedagogiczne, które mogą wspomagać praktyki w miejscu pracy.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Praktyki zawodowe, zazwyczaj poprzedzone przygotowaniem w szkole, mają zapewnić naoczne poznanie świata pracy i pomóc w wyborze zawodu.

Wizyty organizowane są głównie w ramach przedmiotów związanych z wprowadzeniem do życia zawodowego, a także innych, takich jak chemia, fizyka, niemiecki czy geografia.

Usługi poradnictwa w szkołach

Zawodowi doradcy z Federalnej Agencji Zatrudnienia odwiedzają szkoły i prowadzą kursy poradnictwa zawodowego w każdej przedostatniej klasie kształcenia obowiązkowego. W czasie tych kursów uczniowie korzystają z osobistego poradnictwa i są informowani o takich wydarzeniach, jak targi czy seminaria na temat zatrudnienia oraz dostępnych zawodów, uczą się, jak ubiegać się o pracę, przygotować CV itp. Doradcy mogą też prowadzić kursy uzupełniające, warsztaty doradcze dla małych grup lub krótkie dyskusje.

Aby odbyć bardziej szczegółowe rozmowy, uczniowie mogą udać się do ośrodka informacji o zawodach (BIZ) Federalnej Agencji Zatrudnienia.

Usługi poradnictwa poza szkołą

Biura Federalnej Agencji Zatrudnienia oferują indywidualne doradztwo dla młodych osób dorosłych. w ten sposób pomagają w określeniu potrzeb i przyszłych strategii postępowania albo na interweniowanie w przypadku sytuacji kryzysowych, jak przerwanie nauki w szkole.

Poradnictwo jest możliwe w kontakcie bezpośrednim lub na odległość (na przykład przez telefon lub e-mail). Oferuje się także usługi on-line za pośrednictwem Internetu.

Opracowany przez Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych program „Regiony nauczania – wsparcie dla sieci” koncentrował się na kwestii poradnictwa zawodowego ze szczególnym uwzględnieniem 25 regionów nauczania. w ramach tych projektów opracowano i przetestowano całościowe modele rozwiązań w dziedzinie tworzenia i rozwijania regionalnych agencji poradnictwa edukacyjnego, które spełniałyby wymagania powstałe w poszczególnych sytuacjach oraz brałyby pod uwagę życiorysy klientów. Sieci Regionów Nauczania, w których współdziałałyby ze sobą wszystkie liczące się na danym terenie podmioty związane z edukacją, gospodarką i środowiskiem lokalnym, umożliwiałyby świadczenie usług poradnictwa zawodowego w sposób całościowy, obejmujący wszystkie sfery kształcenia i dostawców usług edukacyjnych, oferując wiele usług poradniczych zgodnie z potrzebami osób zainteresowanych.

W ramach wspólnego projektu o nazwie „Profesjonalizacja regionalnego poradnictwa zawodowego w Niemczech” stworzono ramowy program szkolenia doradców zawodowych, spełniający konkretne potrzeby regionów nauczania. Skupia się on na poradnictwie obejmującym wszystkie aspekty edukacyjne, poradnictwo w sieciach oraz na szczeblu centrum regionalnego. Na podstawie opisanego wyżej programu uzupełnionego przez specjalne moduły dodatkowe (np. na temat poradnictwa zawodowego w firmach) kwalifikacje można zdobyć za pośrednictwem dziewięciu regionalnych ośrodków kwalifikacji (RQZ).

Grupami docelowymi tych działań kwalifikacyjnych są pracownicy agencji poradnictwa edukacyjnego w regionach nauczania, jak również pracownicy instytucji szkoleniowych, szkół, instytucji szkolnictwa wyższego, lokalnych władz, izb handlowych i projektów edukacyjnych, którzy w ramach swoich obowiązków pełnią m.in. funkcje doradcze.

Działania dodatkowe

W celu uzyskania podstawowej wiedzy o świecie biznesu i handlu uczniowie zakładają firmy modelowe (Schülerfirmen). Uczestniczą także w targach, rozmawiają z profesjonalistami i są zachęcani do uczęszczania na zajęcia w szkole zawodowej.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

W szkołach

W zależności od nauczanego przedmiotu kształcenie nauczyciela, zwłaszcza szkolenie przygotowawcze (Vorbereitungsdinst), zawiera elementy nauki o poradnictwie zawodowym (Arbeitslehre). Aby wcześnie rozpoznać mocne i słabe strony uczniów, nauczyciele często ściśle współpracują ze szkolnymi pedagogami, absolwentami i pracownikami socjalnymi (Sozialpädagogen), psychologami, rodzicami i naukowcami.

W innych placówkach poradnictwa Wkrótce ma zostać opublikowane studium na temat jakości i profesjonalizmu w poradnictwie edukacyjnym i zawodowym (Qualität und Professionalität in der Bildungs- und Berufsberatung, Schiersmann i inni, 2008), które obejmuje 10 kursów nauczania, 9 programów akademickich/uniwersyteckich oraz 10 kursów doskonalenia zawodowego zawierających w nazwie słowo „poradnictwo”.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Doradcy z Federalnej Agencji Zatrudnienia często organizują (przy współpracy szkół) dni lub wieczory informacyjne dla rodziców, uczestniczą też w organizacji takich wydarzeń, jak fora zatrudnienia. Zachęca się rodziców, aby towarzyszyli swoim dzieciom podczas wizyt w biurach Agencji.

W ciałach administracyjnych Federalnej Agencji Zatrudnienia zasiadają przedstawiciele pracodawców uczestniczący w zarządzaniu ich działalnością.

Firmy uczestniczą w szkolnych projektach, sponsorują je, organizują praktyki itp. W tym kontekście należy także wspomnieć o Narodowym Forum Poradnictwa Edukacyjnego, Zawodowego i Zatrudnienia. Jest to niezależna sieć, w skład której mogą wchodzić wszystkie instytucje i organizacje zaangażowane w szkolenia badawcze dla doradców, władze samorządowe i agencje pozarządowe zajmujące się, oferujące lub finansujące poradnictwo i opiekę psychologiczną, a także osoby korzystające z takich usług oraz organizacje konsumenckie. Forum zajmuje się poradnictwem świadczonym na rzecz osób indywidualnych w sektorze edukacyjnym, przygotowania zawodowego i zatrudnienia.

Forum Poradnictwa postrzega się jako platformę spotkania wszystkich podmiotów obecnych w tym obszarze, zapewniając możliwość wymiany wiedzy i doświadczenia między wszystkimi sektorami instytucjonalnymi, dyskusji nad wspólnymi problemami i projektami oraz szansę na osiąganie wspólnych celów.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Federalna Agencja Zatrudnienia dostarcza bezpłatne informacje (czasopisma, przewodniki, broszury, płyty CD-ROM oraz informacje w Internecie) wszystkim uczniom i nauczycielom odpowiedzialnym za Arbeitslehre. Obecnie dysponuje odrębnymi bazami danych o zawodach (BerufeNet), oferowanych szkoleniach (KURS), dostępnych stażach i praktykach (ASIS) oraz ofertach pracy (SIS). Te bazy danych są niezależne od programu wyboru zawodu (MACHT’S RICHTIG) i innych programów służących rozwojowi samoświadomości.

Ministerstwa Edukacji poszczególnych landów publikują programy nauczania zawierające przedmioty związane z poradnictwem zawodowym.

Landy dysponują różnymi informacjami na temat współpracy między szkołami i firmami.

Istnieje ponadto wielki rynek prywatny książek, czasopism, płyt CD-ROM itp.

Kontrola jakości informacji utrzymywana jest na przykład dzięki uczestnictwu przedstawicieli pracodawców i pracowników w radzie nadzorującej środki przekazu lub badaniom uzupełniającym przeprowadzanym przez firmy i stowarzyszenia branżowe.