Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 6 do 16 lat. Obejmuje 9-letnie kształcenie podstawowe (základná škola) i pierwszy rok ogólnokształcącej lub zawodowej szkoły średniej II stopnia. Kształcenie podstawowe jest zorganizowane w ramach jednolitej struktury (bez podziału na szkołę podstawową i średnią i stopnia). Wszyscy uczniowie są objęci takim samym kształceniem i nie muszą zmieniać szkół. Szczególnie zdolni uczniowie mogą zostać przyjęci do gymnázium (szkoła średnia i stopnia) w wieku 10 lub 12 lat (po zdaniu egzaminów wstępnych). Kluczowym momentem w poradnictwie jest zakończenie kształcenia podstawowego. Po zdaniu egzaminu wstępnego uczniowie mają możliwość kontynuowania nauki w szkole średniej ogólnokształcącej lub zawodowej II stopnia.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Odpowiedzialność za poradnictwo zawodowe i edukacyjne w sektorze edukacji i zatrudnienia określa Ustawa nr 29/1984 o edukacji, Ustawa nr 279/1993 o szkołach i Ustawa nr 5/2004 o służbach zatrudnienia, a także kilka późniejszych poprawek i uzupełnień. Ramy prawne poradnictwa zawodowego stanowi Rozporządzenie Ministra Edukacji nr 43/1996. 1 września 2008 r. Ustawę nr 279/1993 zastąpiła nowa Ustawa oświatowa nr 245/2008, uchwalona w lecie 2008 r.

Przyjęta przez rząd w 2007 r. strategia uczenia i poradnictwa przez całe życie (Stratégia celoživotného vzdelávania a celoživotného poradenstva) zakłada połączenie systemów całożyciowego poradnictwa i opieki psychologicznej, które do tej pory funkcjonowały oddzielnie. Aby opracować zasady w tej dziedzinie, uznano za ważne zwiększenie liczby doświadczonych profesjonalistów. w ramach tej strategii stworzono zintegrowany system działań na szczeblu krajowym, powołano krajową grupę ekspertów do spraw opracowania standardów jakości i wprowadzono system zapewniania jakości.

W ramach krajowej polityki w dziedzinie poradnictwa w 2007 r. przyjęto 2 inne dokumenty urzędowe. w dokumencie zatytułowanym Koncepcja pedagogiczno-psychologicznego systemu poradnictwa i plan jej wdrożenia (Koncepcia pedagogicko-psychologického poradenského systému a jeho implementácie do praxe) podkreślono znaczenie poradnictwa zawodowego i ponownie zdefiniowano rolę doradców i szkolnych psychologów. Zgodnie z tym dokumentem poradnictwo zawodowe w szkołach powinno towarzyszyć poradnictwu edukacyjnemu i psychologicznemu.

Dokument zatytułowany Koncepcja poradnictwa w pedagogice specjalnej (Koncepcia špeciálnopedagogického poradenstva) dopełnia pierwszy dokument. Podkreśla się w nim konieczność określenia roli doradców i nauczycieli w obszarze specjalnych potrzeb edukacyjnych.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Odpowiedzialność za udzielanie informacji na tematy edukacyjne i zawodowe, usługi poradnictwa i doradztwa jest podzielona między szkoły oraz inne podmioty działające w sektorze edukacyjnym oraz państwowe służby zatrudnienia. W sektorze edukacyjnym poradnictwem zajmują się głównie nauczyciele odpowiedzialni za poradnictwo – doradcy edukacyjni, zatrudniani przez szkoły podstawowe i średnie II stopnia, szkolni psycholodzy i nauczyciele szkolnictwa specjalnego oraz doradcy z poradni psychologiczno-pedagogicznych (zobacz poniżej).

Powołano ciało doradcze Ministerstwa Edukacji – Radę Metodyczną do spraw Prewencji i Poradnictwa Pedagogicznego i Psychologicznego (Metodická rada pre výchovné a psychologické poradenstvo a prevenciu). w jej skład wchodzą przedstawiciele personelu poradni psychologiczno-pedagogicznych, doradców, psychologów szkolnych i innych specjalistów w tej dziedzinie. Rolą Rady jest nadzorowanie działalności szkół w obszarze poradnictwa, udzielanie porad oraz komentowanie urzędowych dokumentów, projektów ustaw, propozycji działań itp. Ministerstwo Edukacji upoważniło Instytut Badań nad Psychologią i Psychopatologią Dziecięcą do wspierania, tworzenia metodologii i koordynowania wszystkich elementów szkolnego systemu poradnictwa.

W sektorze zatrudnienia ustalaniem zasad w obszarze poradnictwa i zapewnianiem usług zajmuje się Urząd Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny (Úrad práce, sociálnych vecí a rodiny), podległy Ministerstwu Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny (Ministersto práce, sociálnych vecí a rodiny). w tym sektorze większość usług nie jest kierowana do ludzi młodych objętych systemem kształcenia. Zakres odpowiedzialności urzędu obejmuje programy profilaktyczne realizowane w szkołach średnich II stopnia.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

Elementy poradnictwa zawodowego są włączane do innych przedmiotów związanych z tą tematyką. „Wprowadzenie do świata pracy” (Úvod do sveta práce) to przedmiot opcjonalny, na który można uczęszczać w ostatnich dwóch latach nauki w szkołach średnich II stopnia. Do programu nauczania szkół średnich II stopnia wprowadzono opcjonalny przedmiot „firma szkoleniowa”. w ramach szkolenia zawodowego ma on wspierać przedsiębiorczość.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania

W oficjalnych regulacjach prawnych brak jest zapisu o umieszczeniu praktyk w programie nauczania szkół podstawowych. Uczniowie w wieku poniżej 15 lat nie mogą chodzić do prawdziwych miejsc pracy – poza wyjątkami określonymi w przepisach. Praktyki są częścią programu nauczania we wszystkich szkołach zawodowych. Ich udział w całym programie nauczania waha się od około 15% (poziom ISCED 3A) do ponad 50% (poziom ISCED 3C). Szkolenia praktyczne można odbyć w szkolnych warsztatach szkoleniowych i/lub firmach. Niektóre szkoły korzystają z programów Wspólnotowych lub współpracy z partnerami zagranicznymi i organizują część obowiązkowego szkolenia praktycznego za granicą.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Szkoły podstawowe mają niewielki kontakt ze światem zawodowym w ramach poradnictwa zawodowego. Szkoły organizują grupowe wizyty w przedsiębiorstwach w wymiarze jednego lub dwóch dni w ciągu roku szkolnego. Treści i zadania tych wycieczek są określane przez dyrektora szkoły. Wizyty w lokalnych przedsiębiorstwach to tylko jeden z elementów kontaktu. Mają one pomagać uczniom w lepszym poznaniu historii, przyrody i społeczeństwa w kontekście swojej nauki. Ministerstwo Edukacji określa czas trwania wycieczek od jednego dnia na pierwszym poziomie szkoły podstawowej do 7 dni w szkole średniej II stopnia. Szkoły mają możliwość organizowania konkursów dla uczniów we współpracy z przedsiębiorstwami. Osoby ze świata zawodowego uczestniczą niekiedy w tych konkursach w charakterze sędziów.

Usługi poradnictwa w szkołach

Wszystkie szkoły podstawowe (základné školy) oraz ogólnokształcące i zawodowe szkoły średnie II stopnia zatrudniają nauczycieli z kompetencjami doradców, których określa się jako doradców wychowawczych (výchovný poradca). Doradca realizuje zadania w obszarze edukacji, orientacji zawodowej uczniów i zapobiegania zachowaniom stwarzającym problemy i nagannym. Doradza dzieciom i ich rodzicom. Udziela uczniom informacji na temat ścieżek edukacyjnych, szkoleń zawodowych i możliwości zawodowych, a także sytuacji na rynku pracy. Doradcy pośredniczą w kontaktach między szkołami a wyspecjalizowanymi służbami poradniczymi. Doradcy edukacyjni dysponują osobnym pokojem z komputerami podłączonymi do Internetu. Mają zmniejszoną liczbę godzin nauczania o jedną godzinę tygodniowo na każdych 300 uczniów, maksymalnie o 3 godziny w tygodniu. Usługi poradnictwa zawodowego świadczy się głównie w dwóch ostatnich latach nauki.

Doradcy nie odgrywają żadnej roli w ocenianiu indywidualnych możliwości i postaw uczniów. Oceną taką zajmują się specjaliści pracujący w szkolnych poradniach pedagogicznopsychologicznych (školská pedagogicko-psychologická poradňa) (zobacz poniżej). Więcej uwagi w kwestii poradnictwa poświęca się uczniom ze środowisk społecznie upośledzonych, niepełnosprawnym, a także utalentowanym i zdolnym. Niejednokrotnie (5-6% szkół) doradcom tym pomagają szkolni psycholodzy (školský psychológ). Nauczyciele szkół specjalnych (školskí špeciálni pedagógovia) udzielają specjalistycznej pomocy i porad uczniom ze szczególnymi potrzebami pedagogicznymi w szkołach specjalnych oraz w szkołach integracyjnych.

Usługi poradnictwa poza szkołą

79 poradni pedagogiczno-psychologicznych (pedagogicko-psychologické poradne) zatrudnia psychologów, nauczycieli i pracowników społecznych, oferując swoje usługi przedszkolom oraz szkołom podstawowym i średnim. Usługi te, kierowane do uczniów i studentów, a także pracowników szkół i rodziców, obejmują różnorodne działania psychologiczne, społeczne i pedagogiczne. Ogólnie rzecz biorąc, należą do nich diagnozowanie, poradnictwo, pomoc terapeutyczna i profilaktyczna oraz zajęcia rehabilitacyjne.

Poradnictwo zawodowe należy do ich najważniejszych zajęć, a prośby klientów dotyczą najczęściej tej dziedziny (według danych statystycznych na zagadnieniu tym skupia się ponad 27% wszystkich konsultacji indywidualnych). Osoby pracujące w poradniach koncentrują się na planowaniu życia, studiach i wyborze zawodu, rozwoju mocnych stron, potencjału i pożądanych cech charakteru, przystosowaniu do szkoły lub zawodu oraz programach umiejętności społecznych i psychologicznych, potrzebnych w świecie zawodowym. Poradnictwo zawodowe odbywa się indywidualnie lub grupowo, a jego integralną częścią są usługi informacyjne.

Zgodnie z Ustawą nr 43/1996 poradnie mają obowiązek gromadzenia informacji o zawodach i studiach, a następnie udostępniania ich – wraz z informacjami dotyczącymi rynku pracy – uczniom, rodzicom i doradcom edukacyjnym. Poradnie zajmują się też poradnictwem przez Internet. Konsultacje odbywają się na prośbę uczniów lub rodziców i zazwyczaj trwają 3 tygodnie. Usługi informacyjne i poradnictwa świadczone przez Urząd Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny są skierowane do osób szukających pracy. Mimo że uczniowie objęci kształceniem obowiązkowym nie stanowią grupy docelowej tych działań, Urząd zapewnia możliwość zorganizowania za zgodą szkół wykładów na temat zapobieganiu bezrobociu.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

Doradcy edukacyjni (výchovní poradcovia) to wykształceni w tej dziedzinie nauczyciele (bez specjalnych kwalifikacji w zakresie poradnictwa), zobowiązani do ukończenia kursu doszkalającego trwającego co najmniej 200 godzin. Ich obowiązki pedagogiczne są ograniczane, by zapewnić więcej czasu na wywiązanie się z zadań doradców. Centrum Metodyczno-Pedagogiczne oferuje możliwość skorzystania z programów doszkalających, zaakceptowanych przez Ministerstwo Edukacji po uzyskaniu opinii dwóch niezależnych ekspertów. Szkolni psycholodzy (školskí psychológovia) mają tytuł magistra psychologii lub psychologii pedagogicznej.

Państwowy Instytut Edukacji Zawodowej (Štátny inštitút odborného vzdelávania) opracował program podstawowego szkolenia z zakresu poradnictwa zawodowego w ramach projektu Leonardo da Vinci MODILE-EUROCARCO. Moduły umieszczone w ramach tego programu zostały uznane za kurs doszkalający doradców edukacyjnych. Doradcy w sektorze zatrudnienia muszą mieć przynajmniej tytuł licencjata w dowolnej dziedzinie.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

O współpracę między szkołami i rodzicami dbają stowarzyszenia rodziców funkcjonujące przy szkołach podstawowych i średnich II stopnia. Biorą one udział w zarządzaniu szkołą. Szkoły organizują regularne spotkania dla rodziców, w czasie których są oni informowani o możliwościach dalszej nauki i zatrudnienia ich dzieci, zwłaszcza w ostatnich dwóch latach nauki w szkołach podstawowych i średnich II stopnia. Żadne przepisy prawne nie regulują współpracy między pracodawcami, szkołami i innymi podmiotami. Istnieją jedynie partnerstwa nieformalne, zazwyczaj powstające w ramach projektów EFS na szczeblu lokalnym. Te przykłady współpracy to odosobnione działania, pozbawione oficjalnego wsparcia ze strony państwa. Za organizację współpracy między szkołami i innymi podmiotami odpowiada dyrektor szkoły, wspierany przez samorząd regionalny (finansujący państwowe szkoły średnie II stopnia).

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Choć nie jest to jasno określone, najważniejszą rolę w przygotowywaniu informacji na temat zawodów odgrywa Ministerstwo Edukacji i podległe mu instytucje, a także Urząd Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny. Informacje dotyczące nauki w szkołach średnich, ich programów, kryteriów przyjęcia itp. są gromadzone i publikowane co roku przez wszystkie szkolne ośrodki informacyjne i lokalną administrację. Pod koniec każdego roku Instytut Informacji i Prognoz Edukacyjnych publikuje przewodnik, zawierający wszystkie przydatne informacje o szkołach średnich i uniwersytetach.

Użytecznym źródłem informacji jest strona internetowa Ministerstwa Edukacji www.modernaskola.sk. Urząd Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny ma obowiązek monitorowania sytuacji na rynku pracy i publikowania statystyk na ten temat. Gromadzi on informacje dotyczące osób bezrobotnych (takie jak poziom wykształcenia lub rodzaje kwalifikacji). Informacje te są przekazywane władzom oświatowym. Departament usług dla klientów Urzędu tworzy złożony system informacji na temat zawodów, zwłaszcza opisów bezrobocia, programów dostępnych za pośrednictwem komputera, przewodników itp.

Pod adresem www.povolania.eu znajduje się – poświęcona odkrywaniu samego siebie – strona internetowa dla osób szukających pracy (w ramach programu Leonardo da Vinci II). Na stronie internetowej www.istp.sk gromadzone są informacje na temat różnych zawodów dla osób szukających pracy i pracodawców. Za informacje z metodologii lub innych aspektów poradnictwa zawodowego odpowiada Centrum Metodyczno-Pedagogiczne oraz Instytut Badań nad Psychologią i Psychopatologią Dziecięcą. Ich strony internetowe zawierają wiele przydatnych informacji i adresów internetowych na ten temat. Stowarzyszenie Doradców Edukacyjnych prowadzi stronę internetową z właściwymi aktami prawnymi i wskazówkami metodycznymi. Ma także listę adresów internetowych do powiązanych instytucji i stron internetowych. Europejska Sieć Poradnictwa Całożyciowego była bodźcem do stworzenia strategii szkolenia i poradnictwa przez całe życie i dzięki jej inicjatywom podejmowany jest wysiłek, zmierzający do ustanowienia lepszej współpracy w zakresie gromadzenia i wymiany informacji między sektorem edukacyjnym i rynkiem pracy a sektorem spraw socjalnych.