Kształcenie jest obowiązkowe przez 9 lat, dla uczniów w wieku od 7 do 16 lat. Na życzenie rodziców dziecko może rozpocząć naukę w szkole rok wcześniej, w wieku 6 lat. Kształcenie obowiązkowe odbywa się w ramach jednolitej struktury (Grundskola). Niemal wszyscy uczniowie szkół na poziomie obowiązkowym (98%) kontynuują naukę w szkołach średnich II stopnia (3-letnich), które mają w ofercie 17 przyjętych na szczeblu krajowym programów szerokiej edukacji ogólnokształcącej, z czego 13 zorientowanych jest bardziej zawodowo.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Parlament i rząd Szwecji zdefiniowały ogólne cele krajowe kształcenia obowiązkowego w Ustawie o edukacji, programie nauczania dla systemu szkół obowiązkowych, klas przedszkolnych i centrów czasu wolnego (Lpo94) oraz sylabusie przedmiotów nauczania obowiązkowego.

Zgodnie z wyznaczonymi celami każdy samorząd zobowiązany jest do ustalenia ogólnych celów dla swoich szkół w planie szkolnym (skolplan), który jest uchwalany przez radę samorządową.

Każda szkoła musi stworzyć własny plan pracy (arbetsplan), oparty na celach krajowych i samorządowym planie szkolnym. Plan pracy uwzględnia zagadnienia pominięte w dokumentach krajowych, tj. treści nauczanych przedmiotów, organizację i metody nauczania.

Ustawa o edukacji (Skollagen, 1985) określa, kto może być zatrudniony jako doradca w szwedzkim systemie szkolnym.

Podejmowane są działania mające poprawić stan poradnictwa w kraju. Od 2006 r. wdrażany jest duży projekt badawczy „Wybór zawodu i poradnictwo zawodowe”. w jego ramach zorganizowano sieć, do której wchodzą naukowcy ze szwedzkich uniwersytetów, kształcących na poziomie licencjata w zakresie poradnictwa zawodowego. Naukowcy mają za zadanie między innymi zidentyfikowanie obszarów wymagających pilnych badań oraz inicjowanie prac w zakresie rozwoju zawodowego i poradnictwa. w 2007 r. rząd postawił przed szwedzką Krajową Agencją Poprawy Szkolnictwa zadanie wspierania samorządów w ich pracy na rzecz podniesienia jakości poradnictwa zawodowego i edukacyjnego.

Zadanie to zaplanowano na rok 2008. Agencja współpracuje z wybranymi do badań pilotażowych samorządami, które mogą stać się dobrym przykładem dla innych. w 2007 r.

Szwecja przyłączyła się do Europejskiej Sieci Poradnictwa Całożyciowego, a Ministerstwo Edukacji postanowiło zaangażować się we wspieranie na szczeblu krajowym kształtowania i wprowadzania w życie polityki w tym zakresie.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Odpowiedzialność za wszechstronną edukację ponosi Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (www.sweden.gov.se/sb/d/2063).

Szwecja charakteryzuje się bardzo zdecentralizowanym systemem decyzyjnym i nie ma organizacji na poziomie krajowym, które koordynują lub zarządzają działaniami w zakresie poradnictwa. Odbywa się to na szczeblu lokalnym lub regionalnym. Lokalne władze samorządowe planują działalność służb poradnictwa zgodnie z odpowiednimi dokumentami, regulującymi działalność służb państwowych (takimi jak budżet) i szkolnym programem nauczania. Finansowanie służb poradnictwa jest częścią ogólnego finansowania działalności samorządów lokalnych, nie wydziela się na ten cel osobnych środków.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

Grundskola ma obowiązek świadczenia poradnictwa zawodowego i edukacyjnego (syo). Nie są jednak przewidziane żadne lekcje obowiązkowe, ale pracujący w szkołach ogólnokształcących i średnich doradcy prowadzą czasami lekcje/sesje informacyjne – zwłaszcza w okresach, w których uczniowie muszą dokonywać wyborów zawodowych.

Program nauczania w systemie szkół obowiązkowych (Lpo94) głosi, że: „Nauczyciel powinien wspierać każdego ucznia w dokonywaniu wyborów związanych z dalszą edukacją i pomagać w nawiązywaniu kontaktów ze szkołami, które będą ich przyjmować, oraz organizacjami, firmami i innymi podmiotami, mogącymi pomóc we wzbogacaniu działalności szkoły i jej zakorzenieniu w społeczności. Doradcy zawodowi i inni pracownicy zajmujący się poradnictwem lub pracownicy realizujący analogiczne zadania powinni informować i prowadzić uczniów do kolejnego etapu ich edukacji i orientacji zawodowej, skupiając się zwłaszcza na szansach dla uczniów niepełnosprawnych, a także wspierać wysiłki szkoleniowe i poradnictwo prowadzone przez innych pracowników szkoły”.

Dyrektor szkoły powinien dbać o „rozwój współpracy między szkołą a zewnętrznym światem zawodowym, tak by uczniowie zdobywali konkretne doświadczenia, które okażą się ważne, gdy będą podejmowali decyzje dotyczące dalszej edukacji i orientacji zawodowej”, a także o „takie zorganizowanie poradnictwa zawodowego i edukacyjnego, by uczniowie zetknęli się z poradnictwem przed wybraniem opcji oferowanych przez szkołę i dalszej ścieżki edukacji”.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania

Celem programu doświadczenia zawodowego PRAO (praktisk arbetslivsorientering) jest możliwość zdobycia przez uczniów konkretnych doświadczeń w życiu zawodowym i zapewnienie im szans rozwoju. Daje on także uczniom możliwość wyrobienia sobie opinii o różnych zawodach i programach szkoleniowych/edukacyjnych. Wszyscy uczniowie w 8 roku nauki udają się do okolicznych miejsc pracy, gdzie dowiadują się, co jest potrzebne w różnych zawodach. Szczególny nacisk na poradnictwo zawodowe kładzie się w 9 roku nauki, w czasie którego PRAO może być przedłużony, a uczniowie mogą pracować przez 3- 6 tygodni w fabryce, biurze lub innych miejscach. Doradcy zawodowi i edukacyjni prowadzą lekcje, informując wszystkie klasy o celach PRAO i o zasadzie wyboru miejsca odbywania stażu, a także przekazując uczniom szczegóły praktyczne. Na przykład w Gotlandii stanowiska stażystów są przedmiotem negocjacji prowadzonych przez Centralną Agencję Pozyskiwania Praktyk miejscowego Wydziału Edukacji.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Kontakty te są regulowane przez władze samorządowe oraz szkoły i różnią się w poszczególnych szkołach.

Usługi poradnictwa w szkołach

Rodzaj i liczba pracowników zajmujących się poradnictwem nie jest regulowana na szczeblu centralnym – każda szkoła odpowiada za zatrudnienie takich kadr, jakich potrzebuje.

Większe grundskola, gymnasieskola i samorządowe szkoły dla dorosłych (kommunal vuxenutbildning) zazwyczaj zatrudniają doradcę edukacyjnego i zawodowego (studie- och yrkesvägledare (syokonsulent)). Doradcy ci informują uczniów i ich rodziców o treściach różnego rodzaju programów nauczania oraz o celu kształcenia w szkołach średnich II stopnia. Większość uczniów w 9 roku nauki odbywa indywidualne rozmowy ze swoimi doradcami o przyszłych planach i wyborze programu szkoły średniej II stopnia. Wielu spotyka się też ze swoim doradcą przed okresami zdobywania doświadczeń zawodowych w 8 i 9 roku nauki.

Od roku szkolnego 2003/04 gromadzi się informacje na temat doradców edukacyjnych i zawodowych. Jesienią 2005 r. w szkołach obowiązkowych pracowało 984 aktywnych doradców edukacyjnych i zawodowych. w tym 73% to kobiety. Oznacza to, że w szkołach samorządowych jeden pełny etat przypadał na 500 uczniów realizujących 7-9 rok nauki, a w szkołach prywatnych nieco więcej niż 1 etat na 1000 uczniów. Specjalistyczne kwalifikacje miało 64% doradców zawodowych i edukacyjnych w szkołach samorządowych i 31% w szkołach prywatnych.

Usługi poradnictwa poza szkołą

W niektórych mniejszych samorządach zamiast jednostek poradnictwa w każdej szkole działa ośrodek poradnictwa lub informacji. Często powstaje on w wyniku współpracy z lokalnym biurem pracy.

W różnych częściach Szwecji regularnie organizowane są targi zawodowe. Często przygotowują je wspólnie lokalni pracodawcy i szkoły średnie II stopnia z myślą o uczniach 9 roku kształcenia obowiązkowego i szkół średnich II stopnia. Za przykład mogą posłużyć doroczne Regionalne Targi Edukacyjne i Zawodowe w Gotlandii (www.framtidsdagen.se) oraz duże targi dla studentów organizowane przez SACO, konfederację związków zawodowych niezależnych stowarzyszeń branżowych (www.valjayrke.se/sacomassan/utlandska_utstallare/startsida_utlandska.htm).

KWALIFIKACJE DORADCÓW

W szkołach

Wykwalifikowany doradca to osoba ze specjalistycznym wykształceniem uniwersyteckim.

Aby zostać przyjętym na szkolenie, należy dysponować certyfikatem ukończenia szkoły (slutbetyg från gymnasieskolan) z odpowiednimi ocenami z wiedzy o społeczeństwie i przynajmniej rocznym doświadczeniem zawodowym. Szkolenie można odbyć na 3 uniwersytetach (Malmö, Sztokholm, Umea). Jest to 3-letni kurs prowadzący do uzyskania tytułu doradcy zawodowego (studie-och yrkesvägledarexamen, czyli licencjat pedagogiki w zakresie poradnictwa zawodowego). Doradcy zawodowi (oraz nauczyciele) są rekrutowani przez szkoły w trybie otwartych procedur, a zatrudniają ich samorządy – na podstawie umowy na czas nieokreślony. Doradcy zawodowi mogą też brać udział w kursach doskonalenia zawodowego. Niektóre szwedzkie samorządy organizują regularne spotkania informacyjne, poświęcone bieżącym zagadnieniom interesującym doradców. Można wymienić Lärarfortbildning AB (Doskonalenie Zawodowe dla Nauczycieli), firmę, której samorząd Sztokholmu powierzył zadanie organizowania regularnych konferencji tematycznych dla doradców zawodowych – odbywają się one mniej więcej 7 razy w roku.

Akcja ta nosi nazwę Vägledarkalendariet (Kalendarz doradcy zawodowego) – www.lararforbundet.se/web/lfort.nsf?OpenDatabase.

Drugi przykład to Stowarzyszenie Władz Samorządowych Skåne (Skåne leży na południu Szwecji i składa się z 33 samorządów) organizujące Vägledarkompetensen (Kompetencje Doradcy Zawodowego), w ramach których co roku odbywają się konferencje i wizyty studyjne w Szwecji i Danii (www.kfsk.se/vagledarkompetensen/).

W innych placówkach poradnictwa

Doradcy zawodowi i edukacyjni mogą pracować w szkołach, urzędach pracy, kolegiach i na uniwersytetach, w ośrodkach rehabilitacyjnych oraz w prywatnych i państwowych organizacjach zawodowych.

Sveriges Vägledarförening, Szwedzkie Stowarzyszenie Doradców Zawodowych (SAGC) koordynuje działalność około 1800 doradców – www.vagledarforeningen.org. För vägledare (Dla doradców zawodowych) to dział na stronie internetowej Skolverket Utbildningsinfo przygotowany specjalnie z myślą o doradcach zawodowych, aby pomagać im w codziennej pracy.

Studie- och yrkesvägledarna inom Lärarnas Riksförbund, LR to forum dla doradców zawodowych i edukacyjnych zrzeszonych w Krajowym Związku Nauczycieli – http://forening.proventek.net/vagledarna/.

Eurodoradztwo Szwecja (szwedzkie Krajowe Centrum Zasobów Poradnictwa) świadczy usługi dla doradców i innych osób zajmujących się poradnictwem – www.programkontoret.se/euroguidance.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Na mocy Ustawy o wspólnym rozstrzyganiu organizacje skupiające pracodawców i nauczycieli mają prawo do otrzymywania informacji o podejmowanych decyzjach, brania udziału w ich podejmowaniu oraz wpływaniu na nie. Ustawa o edukacji (Skollag) gwarantuje prawa uczniów do decydowania o sobie, a realizacja tego zapisu następuje na szczeblu lokalnym. Rodzice i uczniowie zyskują większy wpływ na zarządzanie szkołami poprzez udział w lokalnych radach szkolnych (www.sweden.se). Przykładem współpracy jest strona o doświadczeniu zawodowym www.praktikplatsen.se kontaktująca ze sobą uczniów, nauczycieli i pracodawców, a tym samym równoważąca podaż i popyt. Projektem tym zarządza Stowarzyszenie Samorządów Lokalnych Regionu Göteborg, skupiające 13 samorządów w zachodniej Szwecji.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Źródła internetowe

www.utbildningsinfo.se

prowadzona przez Skolverket (Krajową Agencję Edukacji) strona internetowa dla uczniów, rodziców i osób pracujących w sektorze edukacji. Witryna ta jest źródłem zebranych, aktualnych i neutralnych informacji na temat części szwedzkiego szkolnictwa, finansowanego i nadzorowanego/monitorowanego przez państwo. Znajduje się tam narzędzie do wyszukiwania informacji o edukacji w Szwecji, narzędzie internetowego poradnictwa zawodowego, opis szwedzkiego systemu szkolnictwa, katalog osobisty, specjalny dział dla doradców zawodowych oraz internetowy program poradnictwa zawodowego Välj och Planera (Wybierz i zaplanuj). Program ten zawiera różne narzędzia, takie jak testy pedagogiczne, ćwiczenia i przykłady umieszczone w szerokim kontekście, przez co podnosi świadomość dotyczącą różnych kwestii ważnych przy wyborze zawodu. Może on być stosowany samodzielnie lub przy pomocy doradcy zawodowego.

www.syoguiden.com

największy portal internetowy w Szwecji dotyczący studiów i pracy w kraju i za granicą.

www.arbetsformedlingen.se

strona internetowa Państwowych Służb Zatrudnienia, zawierająca także informacje dla osób szukających pracy.

www.avstamp-nu

strona inspirująca Państwowych Służb Zatrudnienia, zawiera wskazówki dla młodych ludzi szukających pracy, symulator rozmowy o pracę oraz interaktywne narzędzie do tworzenia CV.

www.nystartsjobb.se

informacje dla pracodawców i osób szukających pracy.

www.skl.se/startpage_en.asp?C=6390
Kontakt do różnych samorządów na stronie internetowej Szwedzkiego Stowarzyszenia Samorządów i Regionów

www.skolverket.se/sb/d/244
Kontakty do doradców zawodowych w szkołach w całym kraju na stronach internetowych poszczególnych szkół.
Narzędzie służące do wyszukiwania szkół na terytorium Szwecji

www.studera.nu
zawiera informacje o szkolnictwie wyższym i zawodach.

www.arbetsformedlingen.se/go.aspx?C=223
szwedzkie Państwowe Służby Zatrudnienia (podległe państwowej Administracji Rynku Pracy)
– wykaz wolnych stanowisk i informacje dotyczące poradnictwa zawodowego.