Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 5 do 18 lat. Obejmuje ostatni rok edukacji przedszkolnej, trwającą 8 lat naukę na poziomie szkoły podstawowej i średniej i stopnia w ramach jednolitej struktury (általános iskola) oraz 4-letnią szkołę średnią II stopnia (gimnázium, szakközépiskola, szakiskola). Możliwe jest również kontynuowanie nauki po IV klasie szkoły podstawowej w alternatywnej lub strukturalnej ogólnokształcącej szkole średniej II stopnia (gimnázium) (przez 6-8 lat). Kształcenie i nauczanie rozpoczyna się w 7 roku w przypadku 6-letniego gimnázium oraz w 5 roku w przypadku ośmioletniego gimnázium, a oba kończą się w 12 roku nauki. Wszystkie szkoły oferują edukację ogólnokształcącą do 16 roku życia; uczniowie mogą wybierać opcje zawodowe dopiero po osiągnięciu wieku 16 lat.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Głównym celem krajowej polityki w dziedzinie poradnictwa zawodowego i wyboru zawodu jest redukcja odsetka osób niezdających egzaminów i niekończących szkół, jak również zmniejszanie i zapobieganie bezrobociu. Przygotowanie w zakresie wyboru zawodu jest integralną częścią procesu kształcenia i ma na celu uświadomienie uczniom, że uczenie się przez całe życie jest najważniejszym sposobem, aby zwiększyć szanse zatrudnienia. Obowiązek zapewnienia poradnictwa zawodowego w kształceniu obowiązkowym regulują następujące przepisy: • Poprawka z 2003 r. do Ustawy nr 79/1993 o szkolnictwie publicznym; §34 nakazuje stworzenie profesjonalnych usług edukacyjnych, a wśród nich poradnictwa w zakresie przyszłego wyboru studiów i zawodu; • Ustawa nr 76/1993 o kształceniu zawodowym; §1 i §29 określają prawo każdego ucznia do poradnictwa zawodowego. Ta sama ustawa zakłada prawo każdej osoby dorosłej do poradnictwa zawodowego, jeśli w jej życiu zawodowym dojdzie do modyfikacji ścieżki kariery.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Odpowiedzialność za naukę i usługi w zakresie poradnictwa zawodowego ponoszą wspólnie Ministerstwo Edukacji i Kultury oraz Ministerstwo Spraw Socjalnych i Pracy. Pierwsze z nich jest odpowiedzialne za usługi skierowane do uczniów, studentów i osób dorosłych objętych systemem kształcenia. Jego rola polega na pomocy w przejściu ze szkoły do świata zawodowego oraz w dokonywaniu wyborów zawodowych. Ministerstwo Pracy organizuje usługi ułatwiające integrację lub powrót na rynek pracy osób szukających zatrudnienia lub szkoleń oraz usługi dla grup społecznie upośledzonych.

W skład Krajowej Rady Poradnictwa Zawodowego wchodzą przedstawiciele władz państwowych i innych podmiotów oraz najważniejszych partnerów świadczących usługi poradnictwa. Rada rozpoczęła działalność w 1961 r. pod auspicjami Ministerstwa Pracy. w 1969 r. zorganizowała sieć nauczycieli odpowiedzialnych za poradnictwo zawodowe w poszczególnych szkołach. Nauczycielom tym przyznano pewną autonomię. Jednocześnie w sieci w każdym komitacie na Węgrzech powstały ośrodki poradnictwa zawodowego, które mają pomagać uczniom – przede wszystkim pod koniec szkoły podstawowej i średniej – w znalezieniu najbardziej odpowiedniego zawodu lub pracy.

Obecnie tego rodzaju instytucje poradnictwa zawodowego właściwie przestały istnieć. Zostały one zastąpione przez 2 typy placówek poradnictwa zawodowego:

• Centra Pracy (których sieć pokrywa cały kraj), zajmujące się kwestiami poradnictwa zawodowego dla osób dorosłych (przede wszystkim bezrobotnych i niewykwalifikowanych); nadzór nad nimi sprawuje Ministerstwo Spraw Socjalnych i Pracy;
• Centra Edukacyjne (których sieć pokrywa cały kraj), kierujące działalność do uczniów w wieku poniżej 18 lat; nadzór nad nimi sprawuje Ministerstwo Edukacji i Kultury.

Programami tymi zarządza Krajowa Unia Poradnictwa Zawodowego, a potrzebnych informacji dostarcza Krajowe Centrum Informacji Zawodowej, mieszczące się w Segedynie.

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

Poradnictwo zawodowe wchodzi w skład krajowej podstawy programowej na wszystkich poziomach kształcenia (w tym podstawowego) w formie ścieżki międzyprzedmiotowej „nauka o życiu codziennym i umiejętnościach praktycznych”. Ma ona umożliwić uczniom samodzielną ocenę umiejętności, zaznajomić ze światem zawodowym oraz przekazać wiedzę na temat różnych obszarów zawodowych. Wszyscy nauczyciele w szkołach na wszystkich poziomach mają za zadanie przygotowywać uczniów do dokonywania w przyszłości wyboru zawodu.

We wszystkich typach placówek edukacyjnych wprowadzono osobny przedmiot „poradnictwo zawodowe” dla uczniów w wieku 13-14 lat. Jest on nauczany w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej „nauka o życiu codziennym i umiejętnościach praktycznych”. Celem tego przedmiotu jest ułatwianie uczniom wyboru przyszłej szkoły i zawodu. Uczniowie otrzymują pomoc w formułowaniu i określaniu własnych zainteresowań, wyznaczaniu celów zawodowych i planowaniu ścieżek edukacyjnych.

W szkołach średnich II stopnia prowadzone są kursy, na które składają się prezentacje różnych zawodów i branż, mające pomóc uczniom w podejmowaniu decyzji o wyborze przyszłych ścieżek edukacyjnych i zawodowych. w zawodowych szkołach średnich (szakközépiskola) w 8 i 9 roku nauki wdrażane są programy orientacji zawodowej, poprzedzające rozpoczęcie szkolenia zawodowego. w szakiskola (szkołach zawodowych) tego typu kształcenie przybiera formę przedmiotu, na który poświęca się 8 lekcji w tygodniu. w innych typach szkół średnich II stopnia zajęcia zawodowe są mniej sformalizowane, a o podejmowanych tematach, stopniu zaangażowania szkolnego psychologa lub roli stowarzyszenia rodziców decydują wychowawcy klas.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania

Praktyki zawodowe są częścią programu nauczania zawodowego w szkole średniej II stopnia (od dziewiątego roku kształcenia obowiązkowego). Liczba godzin przeznaczonych na praktykę i teorię jest niemal równa. Praktyki nie są wpisane w program nauczania szkół ogólnokształcących.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Szkoły średnie II stopnia organizują wizyty w przedsiębiorstwach i spotkania z pracodawcami oraz zapewniają możliwość zdobycia doświadczenia na rynku pracy. Rozwój i utrzymywanie bezpośrednich kontaktów ze światem zawodowym to praktyka stosowana w szkołach zawodowych. Znacznie trudniej prowadzić tego typu działania w ogólnokształcących szkołach średnich.

Usługi poradnictwa w szkołach

Oprócz poradnictwa zawodowego oferowanego uczniom w ramach programu nauczania nauczyciel, doradca lub wychowawca klasy (osztályfőnök) przeprowadza lekcje indywidualnego poradnictwa (godzina tygodniowo), mające pomóc uczniom w wyborze ścieżki edukacyjnej i szkoleń oraz kariery zawodowej. Ponieważ niezależni nauczyciele, odpowiedzialni za poradnictwo zawodowe, uczą już nie we wszystkich szkołach, zwiększyła się rola wychowawców klas. Wychowawca musi zidentyfikować uczniów, którzy mają problemy z wyborem przyszłej szkoły lub zawodu, by mogli otrzymać pomoc specjalistów. Powinien on także zdobyć potrzebne informacje o zawodach i możliwościach pracy. Wychowawcy muszą orientować się w usługach pomagających w podejmowaniu decyzji, takich jak program komputerowy Zacznijmy razem, lub zabierać uczniów na targi kariery, organizowane regularnie przez Centra Pracy. We wszystkich typach szkół średnich szczególne znaczenie ma nauczanie przedmiotu „wiedza o przedsiębiorczości”, którego program opracowano już dla każdego poziomu kształcenia. Rodzaj poradnictwa zawodowego i edukacyjnego zależy od typu szkoły. Na przykład, jakiś czas temu w szkołach zawodowych wprowadzono bardzo ważny program rozwoju zawodowego (Szakiskolai Fejlesztési Program). Zajęcia i mechanizmy funkcjonujące w jego ramach (takie jak program oparty na umiejętnościach, podręczniki i pomoce multimedialne, program doskonalenia zawodowego nauczycieli, konferencje itd.) mają podnosić jakość poradnictwa zawodowego, a w konsekwencji dawać uczniom szeroką wiedzę ogólną i umożliwiać podejmowanie dobrze uzasadnionych i racjonalnych wyborów zawodowych. Do programu mają dostęp wszyscy zainteresowani.

Usługi poradnictwa poza szkołą

W każdym komitacie działają pod auspicjami Ministerstwa Edukacji i Kultury okręgowe instytucje edukacyjne (megyei pedagógiai intézet) i profesjonalne służby pedagogiczne (pedagógiai szakszolgálatok). Pracujący tam doradcy umożliwiają uczniom diagnozowanie swoich talentów, zdolności, umiejętności i predyspozycji intelektualnych oraz udzielają porad na temat ścieżek edukacyjnych i wyboru szkoły. Niejednokrotnie usługi te skierowane są do młodych ludzi, którzy mają problemy z nauką, integracją lub zachowaniem, albo do osób szczególnie uzdolnionych. Oprócz sieci Centrów Pracy (obejmującej 20 takich placówek z 173 biurami lokalnymi) pracuje 9 regionalnych ośrodków przekwalifikowania (Regionális Átképző Központok) nadzorowanych przez państwowe służby zatrudnienia (Állami Foglalkoztatási Szolgálat – ÁFSZ). Lokalne biura świadczą usługi poradnictwa zawodowego głównie na rzecz osób bezrobotnych. Obie instytucje w ramach kształcenia dorosłych przygotowują programy szkoleniowe dla dorosłych (czasem także dla osób niepełnosprawnych). Umożliwiają one zdobycie kwalifikacji przydatnych na rynku pracy. z ich usług mogą także korzystać młodzi ludzie, którzy przerywają naukę w szkole i którzy przekroczyli wiek kształcenia obowiązkowego. Ośrodki te prowadzą też obowiązkowe dla osób dorosłych – zgodnie z Ustawą nr 76/1993 o kształceniu zawodowym (§29) – badania: „ocena i uznawanie wcześniejszych etapów kształcenia”. Metody nauczania stosowane w tych programach mają formę modułów szkoleniowych. Są różnicowane i zindywidualizowane zgodnie z osobowością uczniów.

KWALIFIKACJE DORADCÓW

Kwalifikacje zawodowe doradców określone są tylko w przypadku nauczycieli odpowiedzialnych za poradnictwo oraz doradców pracujących w państwowych służbach zatrudnienia. Program edukacji nauczycieli w zakresie poradnictwa ma w swojej ofercie kilka instytucji szkolnictwa wyższego wyspecjalizowanych w kształceniu nauczycieli oraz jeden uniwersytet. Do niedawna nauczyciele w czasie studiów na uniwersytetach i w kolegiach otrzymywali niewiele informacji i wiadomości o poradnictwie zawodowym.

Obecnie obowiązkowe są kursy – przede wszystkim w kolegiach – bezpośrednio przygotowujące do tej tematyki. Zagadnienia te mogą być też omawiane na kursach doszkalających bądź w ramach programów doskonalenia zawodowego. (Doskonalenie zawodowe organizowane jest przede wszystkim przez służby edukacyjne.)

Psycholodzy pracujący w poradnictwie zawodowym uczestniczą na uniwersytetach w zajęciach na temat psychologii pracy.

Prawo reguluje kwalifikacje doradców w sektorze zatrudnienia. Zależnie od zajmowanego stanowiska jest to dyplom ukończenia studiów wyższych w zakresie: poradnictwa zawodowego i opieki psychologicznej, pedagogiki społecznej itp. Doradcy mogą uczestniczyć w specjalistycznych kursach doszkalających i innych działaniach umożliwiających im podnoszenie kwalifikacji.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Na szczeblu lokalnym niewiele można znaleźć przykładów dobrej współpracy między różnymi podmiotami (samorządy lokalne, pracodawcy, szkoły itp.) w zakresie wspólnej organizacji przedsięwzięć. W ostatnich latach uruchomiono kilka projektów pilotażowych, którymi objęto niewielką liczbę szkół. Wspomniane przykłady mogły być realizowane głównie dzięki wsparciu międzynarodowych programów Unii Europejskiej (np. projekty Leonardo da Vinci), organizowanych przez Państwową Fundację Tempus przy pomocy Krajowej Fundacji Zatrudnienia. Dzięki tym programom wiele szkół stworzyło konsorcja we współpracy z podmiotami międzynarodowymi (warto wspomnieć na przykład o rozwoju nowych kwalifikacji w szkole BAU-EXTRA w Szombathely lub realizowaniu wizyt naukowych za granicą, głównie w ramach partnerstwa szkół itp.).

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Sieć organizacji gromadzących informacje o poradnictwie zawodowym (Foglalkozási Információs Tanácsadó, FIT szervezetek és bázisok) zarządzana przez Centra Pracy opracowała i udostępniła nowoczesne narzędzia, mające pomagać w decyzjach zawodowych (bazy danych, oprogramowanie itp.). Strona internetowa Krajowego Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego (Nemzeti Pályainformációs Központ – www.npk.hu) zawiera informacje o podmiotach zaangażowanych w poradnictwo edukacyjne i zawodowe oraz na temat systemu edukacji, rynku pracy, możliwości zatrudnienia itp. Można się kontaktować telefonicznie lub e-mailem. Strony internetowe (takie jak www.epalya.hu, www.palyainfo.hu) zawierają informacje i bazy danych na temat szkoleń i rynku pracy, programów pomocy w planowaniu kariery itp.